Η Κρήτη δοκιμάστηκε και δοκιμάζεται τους τελευταίους μήνες από τα χτυπήματα του Εγκέλαδου. Μετά από τις καταστροφές στην περιοχή του Αρκαλοχωρίου όπου ολόκληροι οικισμοί και μνημεία έχουν σχεδόν καταστραφεί, ήρθε το μεσημέρι της Τρίτης η σειρά της Σητείας στην ανατολική Κρήτη.
Επιμέλεια: Κων/νος Τζιαμπάσης*
«Ένας υποθαλάσσιος ισχυρός σεισμός χτύπησε το ανατολικό τμήμα της Κρήτης», διαδόθηκε άμεσα στα ΜΜΕ. Ευτυχώς προκληθήκαν μόνο υλικές ζημιές και δεν είχαμε ανθρώπινες απώλειες. Άλλωστε οι περιοχές της επαρχίας Σητείας έχει καλές και ανθεκτικές κατασκευές.
Η περιοχή που χτυπήθηκε από τον σεισμό της Κρήτης ήταν ο Ξερόκαμπος Ζάκρου, μια περιοχή στο νοτιοανατολικό άκρο της Κρήτης, νότια του χωριού Ξερόκαμπος, εισχωρεί στο Λιβυκό Πέλαγος το ακρωτήριο Τράχηλας. Απέναντι του βρίσκεται το σύστημα των νησίδων Καβάλλοι, ενώ στα δυτικά του εκτείνεται ο ορμίσκος Ψιλή Άμμος, στα δυτικά όρια του οποίου υψώνεται ο λόφος Καστρί. Σε απόσταση 300-350 μ. βορειοανατολικά του Τράχηλα, στη θέση «Φαρμακοκέφαλο», πλησίον της ακτογραμμής βρίσκεται ένα πλάτωμα γνωστό ήδη στους περιηγητές και τους αρχαιολόγους παλαιοτέρων εποχών.
Η θέση ήταν ήδη γνωστή κατά το 19ο αιώνα, μια και οι Βρετανοί περιηγητές Robert Pashley και Thomas Spratt είχαν εντοπίσει τα κατάλοιπα του αρχαίου οικισμού στο Φαρμακοκέφαλο. Κατά τη διάρκεια του ίδιου όπως και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα διάφοροι ερευνητές προέβησαν σε αυτοψίες ή περισυλλογές στο χώρο, μεταξύ αυτών και ο Arthur Evans, ο οποίος το 1896 επισκέφθηκε και το λόφο Καστρί, όπου είδε λείψανα ενός πύργου.
Το 1963 ο τότε Έφορος Αρχαιοτήτων Νικόλαος Πλάτων, στο πλαίσιο έρευνας στην ευρύτερη περιοχή της Ζάκρου με δαπάναις της Αρχαιολογικής Εταιρείας, προέβη σε μικρή έρευνα στα νησιά Καβάλλοι και στο Φαρμακοκέφαλο, παρατηρώντας εκτεταμένα λείψανα τείχους και πύργου.
Ο Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων Κωστής Δαβάρας ερεύνησε το 1971, για λογαριασμό της Αρχαιολογικής Εταιρείας, μινωικό ιερό επί του Τράχηλα, ενώ το 1979, εκ μέρους της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου, εγκαταστάσεις αλυκών ελληνορωμαϊκών χρόνων εντοπίστηκαν στην ακτή πλησίον του οικισμού, μετά από αυτοψίες.
Κατά τη δεκαετία του 1980 ο Έφορος Αρχαιοτήτων Νικόλαος Παπαδάκης προέβη στις πρώτες συστηματικές ανασκαφές στο Φαρμακοκέφαλο, φέρνοντας στο φως σημαντικά κτηριακά αλλά και κινητά ευρήματα, αποκάλυψαν έναν οχυρωματικό περίβολο και καθιστώντας σαφές ότι πρόκειται για εξέχουσα πόλη των κλασικών-ελληνιστικών χρόνων. Το πλήθος των ευρημάτων φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας.
Στα ίχνη του κατεστραμμένου ναΐδριου του Αγίου Νικολάου όπως σημειώνει ήδη από το 1963 στην αναφορά του προς την Αρχαιολογική Εταιρεία ο Νικόλαος Πλάτων παρατηρεί κτηριακά κατάλοιπα στο σύνολο του χώρου, πιθανώς δε και λείψανα ναού πλησίον του ναϊδρίου, τα οποία χρονολόγησε στους «Κλασσικούς Ελληνικούς χρόνους». Το ναΐδριο του Αγίου Νικολάου καταλαμβάνει το δυτικό και τα μερικώς ανεσκαμμένα λείψανα του αρχαίου οικισμού στο βορειοανατολικό τμήμα του.
Ο ναός του Αγίου Νικόλαου κατασκευάστηκε στα 1893 από το δομικό υλικό που βρίσκονταν στην ευρύτερη περιοχή και λειτούργησε το 1895. Είναι το μόνο κτίριο που την περασμένη Τρίτη υπέστη σοβαρές ζημιές. Ο εφοπλιστής με καταγωγή από την Αρκαδία Αθ. Μαρτίνος αναλαμβάνει την αποκατάσταση του ναού του Αγίου Νικολάου στον Ξερόκαμπο Ζάκρου, όπως δήλωσε ο υπουργός Ναυτιλίας Ιωάννης Πλακιωτάκης σε μέσα ενημέρωσης της Κρήτης.
Ίσως ένας σεισμός των 6,1 ρίχτερ να είναι τελικά η ευκαιρία για να φωτιστεί καλύτερα το παρελθόν αυτής της άγνωστης ελληνιστικής πόλης στο νότιο ανατολικό άκρο της Κρήτης και να γίνει αφετηρία για μια μορφή ήπια ανάπτυξης.
*Ο Κων/νος Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
