23 Σεπτέμβρη 1974 η κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ανακοίνωνε επίσημα την υπογραφή νομοθετικού διατάγματος, με το οποίο νομιμοποιούνταν, έπειτα από 27 ολόκληρα χρόνια το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Ταυτόχρονα, καταργούνταν ο περιβόητος νόμος 509, ο οποίος αναφερόταν στο αδίκημα της ανατροπής του πολιτεύματος και του προσηλυτισμού, για τα οποία ως τότε είχαν δικαιοδοσία τα στρατοδικείο και όχι η τακτική δικαιοσύνη.
Την απόφαση αυτή στο πρωτοσέλιδο του πρώτου νόμιμου φύλλου του «Ριζοσπάστη» στις 25 Σεπτέμβρη 1974, χαιρέτησε η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ τονίζοντας μεταξύ άλλων:
«Έπειτα από 27 χρόνια συνεχούς παρανομίας, το ΚΚΕ κατακτά τη νομιμότητα. Είκοσι επτά χρόνια το ΚΚΕ, η ύπαρξή του, η δράση του, θεωρούνταν απ’ το επίσημο κράτος με ειδικό νόμο, το νόμο 509, έγκλημα. Χιλιάδες είναι τα μέλη και στελέχη του, οι οπαδοί του, που τα χρόνια αυτά συνελήφθησαν, βασανίστηκαν, εκτοπίστηκαν, φυλακίστηκαν και πολλοί εκτελέστηκαν με βάση το νόμο αυτό. Στρέφουμε ιδιαίτερα αυτή τη στιγμή τη σκέψη μας στους χιλιάδες ήρωες, οπαδούς, μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, που έδωσαν τα πάντα, έδωσαν τη ζωή τους στους αγώνες για ένα καλύτερο μέλλον της πατρίδας μας.
Το Κ.Κ., παρά τον συνεχή και απηνή διωγμό, δε δίπλωσε ποτέ τη σημαία του. Κυνηγημένο, κατασυκοφαντημένο, χτυπημένο, τραυματισμένο, βρισκόταν πάντοτε στο κέντρο της πολιτικής ζωής της χώρας, έβρισκε τη δύναμη και τον τρόπο να συνεχίσει την πάλη του για τα συμφέροντα τη εργατικής τάξης και όλων των εργαζόμενων. Να σταθεί συνεπής πολέμιος των ντόπιων και ξένων μονοπωλίων […] Η κατάργηση του 509 δεν είναι νίκη μόνον του ΚΚΕ. Είναι νίκη της εργατικής τάξης, των εργαζομένων, όλου του λαού. Είναι νίκη της Δημοκρατίας. Είναι η αναγνώριση του δημοκρατικού δικαιώματος της δράσης των πολιτικών κομμάτων, του δικαιώματος του πολιτικού στοχασμού και δράσης. Είναι ένα χτύπημα στις σκοτεινές δυνάμεις, στις δυνάμεις της αντίδρασης που με το νόμο αυτόν δικαιολογούσαν τη δίωξη κάθε σκέψης και δράσης που στρέφονταν ενάντια τους. […]
Η ΚΕ, με την ευκαιρία αυτή, θα ήθελε να διακηρύξει για μια φορά ακόμα ότι το ΚΚΕ, πιστό στη θεωρία του μαρξισμού-λενινισμού και στον προλεταριακό διεθνισμό, πιστό στην υπόθεση της εργατικής τάξης της χώρας μας θα συνεχίσει για την απαλλαγή της από την εκμετάλλευση, θα σταθεί πρωταγωνιστής για τη δημοκρατία, για το σοσιαλισμό».
Μιλώντας από το βήμα του 10ου Συνεδρίου του ΚΚΕ- του πρώτου συνεδρίου που έλαβε χώρα σε συνθήκες νομιμότητας το Μάη του 1978- ο Χαρίλαος Φλωράκης σημείωνε: «Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ δεν ήταν μόνο μια επιτυχία της εργατικής τάξης, αλλά και μια νίκη του δημοκρατικού κινήματος και της δημοκρατικής ζωής του τόπου γενικότερα. Το δεύτερο δίδαγμα της ζωής στα χρόνια αυτά είναι ότι το ΚΚΕ δεν εξαφανίζεται επειδή έτσι το θέλουν η ολιγαρχία του χρήματος κι ο ιμπεριαλισμός, ότι, παρά τους σκληρούς διωγμούς μελών του, το ΚΚΕ συνέχισε αδιάλειπτα την ύπαρξη και τη δράση του. Αυτό δεν οφείλεται σε καμιά συγκυρία ή ιδιοτροπία της ιστορίας. Η ύπαρξή του αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα».
Αντιδράσεις της «επαναστατικής αριστεράς»
Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ, συμπεριλαμβανομένου και του ΚΚΕεσ, προκάλεσε μεγάλη συζήτηση στους χώρους της επαναστατικής αριστεράς, που θεώρησε ότι το ΚΚΕ και το ΚΚΕεσ διέγραψαν από το καταστατικό τους την «Ένοπλη Επανάσταση» αποδεχόμενα τον κοινοβουλευτισμό.
Αυτό εκπορεύετο από μια άλλη ρύθμιση του ν.δ. 59/1974: «Τα πολιτικά κόμματα, υφιστάμενα ή εφεξής ιδρυόμενα, υποχρεούνται όπως προ της αναλήψεως οιασδήποτε δραστηριότητας καταθέσουν εις τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου δήλωσιν του Αρχηγού ή της Διοικούσης Επιτροπής αυτών περιλαμβάνουσαν ότι αι αρχαί του κόμματος αντιτίθενται προς πάσαν ενέργειαν αποσκοπούσαν εις την βία κατάληψιν της εξουσίας ή την ανατροπήν του ελευθέρου δημοκρατικού πολιτεύματος» (άρθρο 1 παρ. 2).
Όπως ανέφερε με άρθρο στην Καθημερινή ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών:
Η μη υποβολή της δήλωσης αυτής δεν επέφερε έννομες συνέπειες. Μάλιστα, το Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδος (ΕΚΚΕ) συμμετείχε στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, παρότι δεν κατέθεσε την εν λόγω δήλωση στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου. Αντιθέτως, κατέθεσε δήλωση ότι αρνείται να δηλώσει όσα προβλέπει το άρθρο 1 παρ. 2 του ν.δ. 59/1974. Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση των ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου 1994. Τρία κόμματα («Αριστερή κίνηση κατά της ΕΟΚ», «Ουράνιο Τόξο» και «Κίνηση Πολιτών για την Ευρώπη του σοσιαλισμού – της οικολογίας – του φεμινισμού – των κοινωνικών κινημάτων – της αλληλεγγύης») δεν κατέθεσαν τη δήλωση του άρθρου 1 παρ. 2 του ν.δ. 59/1974 και, γι’ αυτόν τον λόγο, οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές τους αρχικώς δεν ανακηρύχθηκαν από το αρμόδιο Α΄ Τμήμα του Αρείου Πάγου. Στη συνέχεια όμως και ύστερα από έντονες αντιδράσεις, ο Άρειος Πάγος έκανε δεκτές αιτήσεις ανάκλησης των ανωτέρω κομμάτων και ανακήρυξε τους υποψηφίους τους.
