Η αρχαία Μακεδονία ήταν μια ελληνική περιοχή στις παρυφές του ελληνικού κόσμου, λόγω της γεωγραφικής κυρίως απομόνωσης της. Το πολίτευμα της αρχαίας Μακεδονίας ήταν η βασιλεία και οι βασιλείς της αντλούσαν την καταγωγή τους από το Άργος και σ’ αυτή την γενεαλογική καταγωγή από το Άργος φαίνεται ότι συμφωνούσαν οι περισσότερες αρχαίες πηγές.
Του Κωνσταντίνου Τζιαμπάση*
Πολλές ήταν οι ιστορίες που συνδέουν την μακεδονική δυναστεία με τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Ολυμπία.
Ο ιστορικός Ηρόδοτος παραδίδει μια ενδιαφέρουσα ιστορία για τον πρόγονο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (ο Γ΄) τον ονομαζόμενο Αλέξανδρο τον Ά, τον Φιλέλληνα ο οποίος πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, αποδεικνύοντας πρώτα την ελληνικότητα της καταγωγής του όταν ορισμένοι από τους συμμετέχοντες εξέφρασαν κάποιες επιφυλάξεις, ο Αλέξανδρος ο Ά, υποστήριξε ότι ως απόγονος του Περδίκκα ήταν Έλληνας, με καταγωγή από το Άργος, καταγόμενος από τον Τήμενο, τον Ηρακλείδη κατακτητή τους Άργους. Το επιχείρημα για την αργεία του καταγωγή έγινε πλήρως αποδεκτό από τους Ελλανοδίκες, και αναγνωρίστηκε ως Έλληνας. Μπόρεσε αμέσως να πάρει μέρος στον αγώνα δρόμου, κατά τον οποίο τερμάτισε πρώτος.
Η παράδοση αναφέρει και οι πηγές συμφωνούν και για έναν άλλο βασιλιάς των Μακεδόνων, της Δυναστείας των Αργεαδών, το Αρχέλαο, επιδιώκοντας μέσω των αγώνων την προβολή του, διεκδίκησε την ολυμπιακή νίκη, και ανακηρύχτηκε νικητής στους ιππικούς αγώνες της Ολυμπίας.
Λίγο αργότερα, ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Φίλιππος Β΄, συμμετείχε στα αγωνίσματα της αρματοδρομίας σε τρεις διαδοχικούς Ολυμπιακούς Αγώνες και ανακηρύχτηκε νικητής. Συγκεκριμένα, συμμετείχε κατά το 356 π.Χ., το 352 π.Χ. και 348 π.Χ. Ολυμπιακούς Αγώνες στα ιππικά αγωνίσματα του κέλητος, του τέθριππου και της συνωρίδος αντίστοιχα. Η ανακήρυξη του Φιλίππου Β΄ σε Ολυμπιονίκη αύξησε σημαντικά όπως ήταν φυσικό το γόητρο και την πολιτική ισχύ του. Μία μάλιστα από τις παραπάνω νίκες του, το 356 π.Χ., συνέπεσε με την ημέρα γέννησης του γιού του,Αλέξάνδρου Έτσι, την ώρα που γεννήθηκε ο Αλέξανδρος, υποστηρίζει ο Πλούταρχος, ήρθε και η αγγελία στον Φίλιππο ότι νίκησε στην Ολυμπία με άλογο ιππασίας: η δε Ολυμπίασιν ίππω κέλητι νενικηκέναι.
Η συμμετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Αρχέλαου, του Φιλίππου και γενικά των ευγενών και βασιλέων γινόταν συνήθως δια των εκπροσώπων τους. Οι νίκες στην αρματοδρομία επιτυγχάνονταν όχι με την προσωπική συμμετοχή τους ως αθλητών, αλλά με την εκπροσώπησή τους στους αγώνες δια των ηνιόχων τους, καθώς οι ίδιοι είχαν την οικονομική δυνατότητα της εκτροφής των ίππων στα ιπποτροφεία που διατηρούσαν. Η δόξα που αποκόμιζε κανείς από τους αγώνες της Ολυμπίας έθελγε το ίδιο ιδιώτες και βασιλείς, κυρίως λόγω των προνομίων που εξασφάλιζε στον νικητή, μια και του έδινε το δικαίωμα να στήσει τον ανδριάντα του εντός του χώρου της Ολυμπίας ή να κατασκευάσει εκεί το μνημείο του ή να αξιοποιήσει τη νίκη για τις πολιτικές του φιλοδοξίες.
Με βάση τα παραπάνω, ήρθε η απόφαση να κατασκευαστεί μέσα στην Άλτη το Φιλιππείον, ένα κυκλικό οικοδόμημα που αναγέρθηκε προς τιμήν του Φιλίππου μετά την ήττα των Ελλήνων στην μάχη της Χαιρωνείας, θεωρήθηκε κάπως και ως δείγμα πολιτικής οικειοποίησης των αγώνων. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι, «Στο οικοδόμημα αυτό βρίσκονται οι ανδριάντες του ίδιου του Φιλίππου, του πατέρα του Αμύντου και του γιου του Αλέξανδρου, που είναι χρυσελεφάντινοι, όπως άλλωστε είναι και της Ολυμπιάδας, της μητέρας του Αλέξανδρου». Επρόκειτο, ουσιαστικά, για το οικογενειακό τους μνημείο, το οποίο στήθηκε μέσα στον ιερό χώρο της Ολυμπίας, τακτική που ακολούθησαν και οι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τις πλούσιες οικονομικές χορηγίες και τ’ αναθήματα στο Ιερό. Οι πηγές μας αναφέρουν και άλλα περιστατικά για την συμμετοχή των Μακεδόνων βασιλέων και ευγενών στου Ολυμπιακούς Αγώνες και η ήπια ανάδειξη της Μακεδονίας σε πανελλήνια δύναμη είχε θετικές επιδράσεις. Την ίδια τακτική συνέχισαν και οι Διάδοχοι και οι Επίγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου όσον αφορά το ιερό της Ολυμπίας και τους Αγώνες κατά την ελληνιστική εποχή και μια αίσθηση μεγαλείου στο ιερό της Ολυμπίας και δίδοντας μια νέα ώθηση στους Ολυμπιακούς αγώνες.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Ηρόδοτος, ‘Ιστορίαι, εκδ. Loeb.
Θουκυδίδου, 2.99, 5.80
Carol K. (2020), Αρχαία Μακεδονία: Η ιστορία του βασιλείου από την ίδρυσή του ως τη ρωμαϊκή κατάκτηση (μετάφραση Κ. Ζουμπουλάκης), Αθήνα.
Mari M. (2011), «Archaic and early classical Macedonia», in J. Robin Lane Fox (ed.) Brill’s Companion to Ancient Macedon: Studies in the archaeology and history of Macedon (650 BC-300 AD), 79-92.
Miller S. G. (1982), The Macedonians at the Panhellenic Sanctuaries, AJA, 86: 276-277
Sprawski S. (2010), «The early Temenid Kings to Alexander I», in J. Roisman-I. Worthington (eds.) A companion to ancient Macedonia, 127-144.
*Ο Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
