Οι αρματοδρομίες διεξάγονταν σε ιδιαίτερο στάδιο, το «ιπποδρόμιο». Ο πρώτος αγώνας αρματοδρομίας που αναφέρει η παράδοση είναι αυτός μεταξύ του Πέλοπα και του Οινομάου, βασιλιά της Πίσας, μύθος που συνδέεται άμεσα με την Ολυμπία.
Του Κωνσταντίνου Τζιαμπάση*
Προστάτης του αγωνίσματος της αρματοδρομίας θεωρείτο ο θεός Ποσειδώνας. Τα αγωνίσματα αρματοδρομιών στην Ολυμπία ήταν: το τέθριππο με άρμα που έσερναν τέσσερα άλογα (Εικ.1:), η απήνη με δύο ημιόνους, η συνωρίδα με άρμα που έσερναν δύο άλογα. Ακολούθησαν και τέθριππα και συνωρίδα πώλων.
Η νίκη ανήκε στους ιδιοκτήτες οι οποίοι μάλιστα στέφονταν νικητές, ενώ για τον ηνίοχο το βραβείο ήταν μια μάλλινη ταινία που ο ιπποτρόφος (ο ιδιοκτήτης δηλαδή του ίππου) του έδενε στο μέτωπο (Εικ.2).
Η οδήγηση του άρματος απαιτούσε δύναμη, επιδεξιότητα, και υπομονή. Έπρεπε να αποφύγει να λοξοδρομήσει κατά την οδήγηση, και να χειρίζεται με ικανότητα το μαστίγιο και τα ηνία. Αντίθετα με τα άλλα Ολυμπιακά αγωνίσματα οι αρματοδρόμοι δεν συμμετείχαν γυμνοί, πιθανώς για λόγους ασφαλείας λόγω του όγκου της σκόνης που ανασηκωνόταν κατά το αγώνισμα καθώς και για την αποφυγή εκδορών κατά τις συγκρούσεις των αρμάτων μεταξύ τους ή με τα τειχίσματα. Οι οδηγοί φορούσαν ύφασμα με μακριά μανίκια το οποίο ονομάζονταν ξυστίς. Έφτανε ως τους αστραγάλους και δένονταν στη μέση με μια ζώνη. Υπήρχαν επίσης 2 ιμάντες οι οποίοι διασταυρώνονταν στην πλάτη έτσι ώστε ο ρουχισμός να μην παρασύρεται και φουσκώνει από τον αέρα κατά τη διάρκεια του αγωνίσματος.
Οι αρματοδρομίες λάμβαναν χώρα στον ιππόδρομο της αρχαίας Ολυμπίας, ο οποίος βρισκόταν στην νότιο-ανατολική πλευρά της Ολυμπίας, στη μεγάλη επίπεδη περιοχή νοτίως του σταδίου. Η τοποθεσία του ήταν άγνωστη έως τις αρχές του 21ου αιώνα, καθώς οι εγκαταστάσεις παρέμεναν θαμμένες από συγκέντρωση ιζημάτων του ποταμού Αλφειού. Η περιγραφή του περιηγητή Παυσανία, τον 2ο αιώνα μ.Χ., αναλύει το μνημείο και τις διαστάσεις του (4 στάδια/780 μέτρα μήκος και 1 στάδιο και 4 πλέθρα/320 μέτρα πλάτος). Ο ιππόδρομος χωρίζονταν οριζοντίως σε 2 διαδρόμους μέσω ενός πέτρινου ή ξύλινου διαχωριστικού, του έμβολου. Τα άλογα και τα άρματα που μετείχαν στους αγώνες ακολουθούσαν την κυκλική διαδρομή γύρω από το έμβολο προς τα ανατολικά, ενώ ο αριθμός των κύκλων που εκτελούσαν διέφερε ανάλογα με το αγώνισμα. Ο χώρος του αγωνίσματος περικλειόταν περιμετρικά από φυσικά και τεχνητά υψώματα για τους θεατές, ενώ οι ελλανοδίκες παρακολουθούσαν από τη δυτική πλευρά του βορείου υψώματος. Η αφετηρία και το τέρμα οριοθετούνταν από την παρουσία στύλων, ενώ ένας μικρότερος στύλος με την ονομασία νύσσα βρίσκονταν στις στροφές. Απέναντι από τη νύσσα υπήρχε ο Ταράξιππος, ένα είδος βωμού οποίος ενδέχεται να σχετίζονταν με τη θέση της δύσης του ηλίου η οποία δυσκόλευε την ορατότητα των αναβατών και των αλόγων κατά την εξέλιξη του αγώνα. Παρόμοιες συνθήκες ίσχυαν και για τους ιππείς, με την βασική διαφορά πως αυτοί ίππευαν γυμνοί, χωρίς αναβολείς και σέλα και κρατώντας μόνο το μαστίγιο και τα ηνία.
Μια από τις πιο σημαντικές αρματοδρομίες των Ολυμπιακών Αγώνων με πολιτικές προεκτάσεις ήταν εκείνη του 416 π.Χ. με πρωταγωνιστή τον Αθηναίο στρατηγό Αλκιβιάδη. Ευφυής και ωραίος αλλά απείθαρχος και εγωκεντρικός, ο Αλκιβιάδης (450-404 π. X.) γιος του Κλεινία και της Δεινομάχης από το γένος των Αλκμενιδών. Από την πλευρά της μητέρας του ο Αλκιβιάδης συγγένευε με τον Περικλή, ο οποίος, ως πρώτος εξάδελφός της, όταν ο Κλεινίας σκοτώθηκε στη Μάχη της Κορώνειας το 447 π.X., έγινε επίτροπος του μικρού Αλκιβιάδη. Μεγάλωσε με άριστους παιδαγωγούς και είχε την δυνατότητα να έχει δασκάλους τους σοφιστές Πρόδικο και Πρωταγόρα αλλά και τον Σωκράτη.
Η πολιτική σταδιοδρομία του Αλκιβιάδη ξεκίνησε το 420 π. X., όταν εκλέχθηκε για πρώτη φορά στρατηγός. Με τη φιλοδοξία να αποκαταστήσει την Αθήνα στην παλιά της ηγεμονική θέση ο Αλκιβιάδης κατόρθωσε, παρακάμπτοντας τις αντιρρήσεις του Νικία, να πείσει τους Αθηναίους να συνάψουν ειρήνη με το Άργος, την Ήλιδα και τη Μαντίνεια. H Σπάρτη όμως, όπως ήταν αναμενόμενο, αντέδρασε και το 418 π. X., στη Μαντίνεια, συνέτριψε τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους. Έτσι, η Αθήνα βρέθηκε απομονωμένη και ο Αλκιβιάδης γλίτωσε παρά τρίχα τον οστρακισμό. Με διπλωματικό ελιγμό ο Αλκιβιάδης συνασπίστηκε τότε με τον πρώην αντίπαλό του Νικία και πέτυχε να οστρακιστεί ο κατήγορός του Υπέρβολος.
Τον επόμενο χρόνο ο Αλκιβιάδης εκλέχθηκε και πάλι στρατηγός μαζί με τον Νικία. Για μία ακόμη φορά η υπέρμετρη φιλοδοξία του Αλκιβιάδη έγινε αιτία ανείπωτης συμφοράς και ντροπής για την Αθήνα με την αποτυχημένη εκστρατεία της Αμφίπολης και με την κατάληψη της Μήλου όπου σφαγιάστηκαν όλοι οι άρρενες ενώ τα γυναικόπαιδα πουλήθηκαν για δούλοι.
Και ενώ η μια αποτυχία διαδέχονταν την άλλη ο Αλκιβιάδης αποφασίζει να πάρει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 416 π.Χ. στις αρματοδρομίες ώστε να καταφέρει να κερδίσει και πάλι την εύνοια των συμπατριωτών του αλλά και των άλλων Ελλήνων. Το 416 π.Χ., ο Αλκιβιάδης είχε 7 άρματα στους αγώνες, τα οποία κατετάγησαν ανάμεσα στις πρώτες, δεύτερες, και τέταρτες θέσεις, και δεν ήταν ο ηνίοχος σε όλα αυτά ο ίδιος ο Αλκιβιάδης. H δημοτικότητά του αποκαταστάθηκε και, παρά τις αντιρρήσεις του συνετού Νικία, έπεισε τους Αθηναίους να εκστρατεύσουν τούτη τη φορά στη Σικελία για να βοηθήσουν την Εγέστη εναντίον των Συρακουσών και του συμμάχου τους Σελινούντα.
Μετά από μερικά χρόνια έρχεται η καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία, που ο Θουκυδίδης περιγράφει τόσο γλαφυρά στο έργο του.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Gribble, David (1999). Alcibiades and Athens: A Study in Literary Presentation. Oxford University Press.
Kyle, Donald G. (1993) [1987]. Athletics in Ancient Athens. Leiden, The Netherlands: E.J. Brill. ISBN 90-04-09759-7.
Kyle, Donald G. (2007). Sport and Spectacle in the Ancient World. Malden, Massachusetts and Oxford, United Kingdom: Blackwell Publishing Limited.
Moretti L., 1953, Iscrizioni agonistiche greche, Roma.
Moretti, Luigi (2014). Luigi Moretti e il catalogo degli Olympionikai. Testimonianze epigrafiche, letterarie, papirologiche e numismatiche sui vincitori degli agoni olimpici panellenici (Ellade e Magna Grecia: 776 a.C. – 393 d.C.). Maria Elisa Garcia Barraco. AM; 7 – Arbor Sapientiae Editore S.r.l.
Pappalardo U., Aoyagi M., 2019, Zu Ehren des Zeus. Die Olympischen Spiele, Mainz;
*Ο Κωνσταντίνος Τζιαμπάσης είναι αρχαιολόγος
