ΗΚυριακή 25 Ιουλίου 1893 ήταν μια μεγάλη μέρα για την Ελλάδα αλλά και όλη την Ανατολική Μεσόγειο. Ο Ισθμός αυτό το στενό κομμάτι γης που ένωνε δύο στεριές και χώριζε δύο θάλασσες, αυτή η «υπερμεγέθης γέφυρα» όπως χαρακτηριζόταν από τον Τύπο της εποχής, που ανάγκαζε τα πλοία να κάνουν χιλιάδες μίλια γύρω από την Πελοπόννησο, είχε διανοιχθεί και στη θέση του είχε δημιουργεί μια Διώρυγα! Σαν σήμερα λοιπόν, στις 25 Ιουλίου 1893 με κάθε επισημότητα έγιναν τα εγκαίνια αυτής της Διώρυγας.
Οι εφημερίδες της εποχής υποδέχθηκαν το γεγονός με μακροσκελή άρθρα τους στα πρωτοσέλιδά τους. Η εφημερίδα «Το Άστυ» στο πρωτοσέλιδό της μιλά για «τελετή, όμοιαν της οποίας η Ελλάς δεν είδεν, αφ’ ότου η Μεσόγειος περιβρέχει τας πολυσχιδείς ακτάς της, αλλά και ούτε θα ιδή ποτέ εν τω μέλλοντι»!
Η αλήθεια είναι ότι η εφημερίδα δικαίως πανηγυρίζει καθότι όπως σημειώνει παρακάτω το έργο αυτό ήταν όνειρο αιώνων που έγινε πραγματικότητα. Επιτέλους θα διέρχονται ελεύθερα από τον Κορινθιακό στο Σαρωνικό και από το Σαρωνικό στον Κορινθιακό και μικρά και μεγάλα πλοία και θωρηκτά και λέμβοι και «οι τε κολοσσοί και οι νάνοι των θαλασσών», διότι η γλώσσα εκείνη της γης «η δίκην παμμεγέθους γέφυρας» δεν είναι πλέον ικανή να προβάλλει αντίσταση «εις τους βουλομένους να διέλθωσιν από της μίας εις την άλλην θάλασσαν».
Η ιστορία του έργου
Ο πόθος για τη διόρυξη του Ισθμού ακολουθούσε χιλιάδες χρόνια τους κατοίκους της ελληνικής χερσονήσου. Στην ιστορία καταγράφεται ως πρώτος που συνέλαβε την ιδέα ο Περίανδρος ο τύραννος της Κορίνθου κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα. Διαπίστωσε όμως σύντομα ότι δεν είχε τα τεχνικά μέσα για να τη φέρει εις πέρας και έτσι την εγκατέλειψε, βρίσκοντας λύση για τη γρήγορη μετάβαση των πλοίων από τον Κορινθιακό στο Σαρωνικό, κατασκευάζοντας τη Δίολκο.
Λέγεται μάλιστα ότι το Μαντείο των Δελφών του έδωσε χρησμό, ο οποίος τον προέτρεπε στην εγκατάλειψη των σχεδίων του για την τομή του Ισθμού αφού έλεγε: «Ζευς γαρ νήσον έθηκεν αι κε βούλοιτο».
Κι έτσι κάπως φτάνουμε στο 1856 όταν ο στρατηγός Στέφανος Τυρ υπέβαλε τις προτάσεις του στο νεοελληνικό κράτος χωρίς καμία τύχη όμως. Ο στρατηγός δεν απογοητεύτηκε. Είκοσι χρόνια αργότερα και ενώ είχε διανοιχθεί η διώρυγα του Σουέζ και όσο να ‘ναι αυτό του έδινε ένα αβαντάζ, επανέφερε στο τραπέζι της Ελληνικής Κυβέρνησης την πρότασή του, η οποία έγινε αποδεκτή.
«Έκτοτε», όπως χαρακτηριστικά σημειώνει η εφημερίδα «Το Άστυ» «πάντες εν Ελλάδι παρηκολουθήσαμε την βραδείαν πορείαν των εργασιών, αίτινες μάλιστα και διεκόπησαν προ τινών ετών, ένεκα της εξαντλήσεως των προορισθέντων προς συντέλεσιν του έργου κεφαλαίων και της χρεωκοπίας της εταιρίας ήτις είχε καταθέσει αυτά». Τελικά, το έργο ξεκίνησε πάλι το 1891 με ελληνική εταιρεία συμφερόντων του Ανδρέα Συγγρού, «υπό την δεξιάν διεύθυνσιν του κ. Μάτσα» και περατώθηκε!
Ο επίσημος και ο ανεπίσημος πρώτος διάπλους
Τα εγκαίνια του έργου «το οποίον ωνειρεύθη ο Περίανδρος, ηθέλησε να επιχειρήση ο Νέρων, απεπειράθησαν να συντελέσωσιν οι Δόγαι και ήγαγον εις πέρας οι σύγχρονοί μας», έγιναν όπως είπαμε σαν σήμερα, 25 Ιουλίου 1893. Τον πρώτο επίσημο διάπλου στη γέφυρα θα τον έκανε η θαλαμηγός που μετέφερε την βασιλική οικογένεια.
Πράγματι, στη Διώρυγα μπαίνει πρώτη η βασιλική θαλαμηγός, και ακολουθεί ο βασιλιάς Γεώργιος επικεφαλής του στολίσκου των τορπιλλοβόλων, όπως γράφει η εφημερίδα «Το Άστυ». Ο βασιλιάς στέκεται στην πρύμνη του πλοίου που τον φέρει «συνομιλών μετά του βαρώνου Κοσζεκ και του κ. Μπεναβίδες».
Ωστόσο, όπως δηκτικά σημειώνει η εφημερίδα «Καιροί» τα ανεπίσημα εγκαίνια τα είχε κάνει ο κ. Συγγρός «κατά τρόπον επιδεικτικόν» την προηγούμενη μέρα! Αλλά όπως σημειώνει η εφημερίδα «δεν ενδιαφέρει ημάς το ανάρμοστον και λυπηρόν τούτο γεγονός. Ό,τι κατ’ εξοχήν ενδιαφέρει το έθνος είναι η συντελεσθείσα τομή του Ισθμού και η μεταβολή αυτού εις πλωτήν διώρυγα και εις θαλασσίαν οδόν συγκοινωνίας». Ωστόσο ο αρθρογράφος της εφημερίδας «Καιροί» βρίσκει αρκετά αρνητικά στη διαχείριση του έργου.
Εκφράζει τους φόβους του ότι το έργο φτιάχτηκε να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα του Αυστριακού και του Ιταλικού Εμπορίου, της αντίστοιχης βιομηχανίας και του αντίστοιχου ναυτικού. Ενώ μάλιστα όμως σημειώνει, «αμφότερα τα έθνη ταύτα κατέχουσιν εν τη Μεσογείω και τη Ανατολή απέναντι του ημετέρου έθνους θέσιν αντίπαλον και πολεμίαν»! Φοβάται ότι η Διώρυγα θα εκμηδενίζει τον πλούτο και την ισχύ της Κορίνθου, θα βλάψει την ανάπτυξη του εμπορίου, της βιομηχανίας και της ναυτιλίας. Το μόνο όφελος που βρίσκει για το ελληνικό κράτος έγκειται στον ταχύτερο πλου από τον Πειραιά προς το Ιόνιο πέλαγος και τα νησιά του.
Τέλος πάντων καταλήγει ο αρθρογράφος της εφημερίδας «Καιροί» «δια της διώρυγος εδημιουργήσαμεν υπέροχον στρατηγικήν θέσιν εν τη Μεσογείω, πρέπει δε να μεριμνήσωμεν περί αυτής ως τάχιστα, καλώς οχυρούντες αμφοτέρας τας εξόδους του Κορινθιακού, όπως μη προλάβη ημάς αποφάσις τις διεθνής των μεγάλων Δυνάμεων, εξουδετερούσα δε ημάς την στρατηγικήν του κόλπου σπουδαιότητα, παρακωλύουσα δε ημίν την οχύρωσιν και μεταβάλλουσα την από τούτου θαλασσίαν οδόν εις καθαρώς εμπορικήν»!
Οι λεπτομέρειες των εγκαινίων
Στις 7:30 το πρωί της Κυριακής 25 Ιουλίου 1893 «εξεκίνησε εκ Πειραιώς η “Σφακτηρία” γοργώς κυματοπλαταγούσης της έλικός της κατευθυνόμενη εις Καλαμάκιον». Η θαλαμηγός μετέφερε τα μέλη της βασιλικής οικογένειας στον Ισθμό όπου θα γίνονταν τα εγκαίνια της Διώρυγος. Μαζί με τη “Σφακτηρία” στο Καλαμάκι πήγαινε και το ατμόπλοιο “Σάμος” όπου είχαν επιβιβαστεί οι υπουργοί της ελληνικής κυβέρνησης με τις οικογένειές τους συνοδευόμενοι και από άλλους επίσημους καλεσμένους. Σε τρίτο πλοίο, στην “Ίριδα”, τέλος, είχαν επιβιβαστεί οι ανώτεροι υπάλληλοι του Κράτους, πλείστοι αξιωματικοί και εκλεκτόν πλήθος!
Μαζί με τα τρία πλοία από τον Πειραιά αναχώρησαν κι άλλα ιδιωτικά ατμόπλοια “η Κρήτη” του Γουδή, η “Θέτις” του Τζών γεμάτα κόσμο που ήθελε να παραστεί στα εγκαίνια του μεγάλου τεχνικού έργου! Επίσης από το Φάληρο, η θωρηκτή μοίρα του ελληνικού Ναυτικού μαζί με την αγγλική θαλαμηγό “Έκπληξις” και το ρωσικό πρόσκοπο “Δαναΐς” κατευθυνόταν και στον Ισθμό.
Στον Καλαμάκι έφτασαν πρώτα τα πολεμικά πλοία, στις 8:00 το πρωί, η δε «Σφακτηρία» με τα υπόλοιπα ατμόπλοια έφτασε στις 11:00! Πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί για να χαιρετίσει και να επευφημίσει την ελληνική βασιλική οικογένεια. «Την 11 και ημίσειαν απεβιβάσθη η β. Οικογένεια εις την αριστεράν πλευράν του στομίου της διώρυγος υπό κομψήν σκιάδα διακεκοσμημένη δια κυανολεύκων εμπετασμάτων, και εψάλη αμέσως αγιασμός υπό του Αρχιεπισκοπου Κορινθίας» Σωκράτη Κολιάτσου,όπως αναφέρει η εφημερίδα «Ακρόπολις».
Μετά τον Αγιασμό ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ εξεφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας, μη παραλείποντας να εκφράσει τη μεγάλη χαρά του που επί των ημερών του πραγματοποιήθηκε ένα έργο που ήταν ζητούμενο από την εποχή του Περιάνδρου και του Νέρωνος. Ο βασιλιάς δεν παρέλειψε να αποδώσει τα εύσημα στον πρώην πρωθυπουργό Θρασύβουλο Ζαΐμη, στον στρατηγό Τυρ, στον Ανδρέα Συγγρό και στον Έλληνα μηχανικό Μάτσα και κατέληξε ευχαριστώντας όλους όσοι συνετέλεσαν στη διεκπεραίωση του έργου.
Στον λόγο του βασιλιά απάντησε ο Συγγρός ο οποίος επίσης απέδωσε τα εύσημα στον στρατηγό Τυρ αλλά και την δέουσα ευγνωμοσύνη στα γαλλικά κεφάλαια που στήριξαν το έργο. Απευθυνόμενος, δε, στην βασίλισσα Όλγα είπε:
«Αντί των στρωμάτων γης άτινα τέως εχώριζον τους δύο κόλπους, ιδού ήδη ιστός μόνον μετάξινος εμποδίζει την από του ενός είς το άλλον μέρος μετάβασιν. Την τομήν του κωλύματος τούτου ευδοκησάτω η Υμετέρα Μεγαλειότης να τελέση βοηθεία της ψαλίδος ταύτης, ην λαμβάνω την τιμήν να προτείνω Αυτή, κηρύττουσα ούτω το άνοιγμα της δια του Ισθμού της Κορίνθου παγκοσμίου συγκοινωνίας. Ζήτω ο Βασιλεύς! Ζήτω η Βασίλισσα! Ζήτω η Βασιλική Οικογένεια», καταλήγει ο Ανδρέας Συγγρός δίνοντας το ψαλίδι στην βασίλισσα Όλγα η οποία «έταμε την κυανόλευκον ταινίαν την συνδέουσαν τα δύο άκρα του πορθμού»!
Mετά την κοπή της κορδέλας η βασιλική θαλαμηγός διέπλευσε τη διώρυγα ακολουθούμενη από τα υπόλοιπα πλοία. Με το πέρας του διάπλου, αγκυροβόλησε στην Ποσειδωνία όπου παρατέθηκε γεύμα στους υπουργούς, πρέσβεις και αυλικούς.
Οι προσκρούσεις της «Ίριδος» και οι απρέπειες!
Όπως περιγράφει ο ανταποκριτής της εφημερίδας «Ακρόπολις» που είχε επιβιβαστεί στο πλοίο «Ίριδα» τόσο ο ίδιος όσο και οι υπόλοιποι επιβάτες έζησαν τον απόλυτο τρόμο όταν το πλοίο τους άρχισε να προσκρούει στα διαζώματα της διώρυγας!
Αλλά όπως εξηγεί ο εν λόγω ρεπόρτερ, το κακό ξεκίνησε όταν ατμάκατος του πολεμικού ναυτικού μπήκε στο κανάλι κινούμενη στην αντίθετη φορά από την «Ίριδα». Προσπαθώντας ο κυβερνήτης να αποφύγει την σύγκρουση έστρεψε απότομα το πλοίο και αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πρόσκρουσή του στα διαζώματα της διώρυγας! Η πλώρη του πλοίου σφηνώθηκε και ήταν αδύνατον να κινηθεί!
Οι τρομαγμένοι επιβάτες συγκεντρώθηκαν στη μία πλευρά του πλοίου και έσπρωξαν με όλη τη δύναμή τους κόντρα στο διάζωμα της διώρυγας δίνοντας έτσι την ευκαιρία στο σκάφος να ξεκολλήσει! Ωστόσο μέχρι την έξοδό της από το κανάλι, η «Ίριδα» προσέκρουσε αρκετές φορές ακόμη στα διαζώματα και «πολλάκις οι επιβάται διέτρεξαν πραγματικόν κίνδυνον»!
Εις βάρος της Ίριδας διεπράχθη και μία απρέπεια, όπως σημειώνει πάντα ο ρεπόρτερ της Ακρόπολεως. Ενώ κατά το πρόγραμμα ήταν η σειρά της να μπει στο κανάλι, δύο άλλα εμπορικά πλοία αυθαίρετα, όρμησαν μπροστά να διαβούν αυτά πρώτα τη διώρυγα λες και επρόκειτο για αγώνα δρόμου.
Μάλιστα ο κυβερνήτης της «Θέτιδος» παρά το γεγονός ότι μία λέμβος πολεμική επιχείρησε να ανακόψει την πορεία του συνέχισε ακάθεκτος και μόνο ο κίνδυνος της προσαράξεως τον έκανε να ανακρούσει πρύμνα και να παραχωρήσει τη θέση του στην «Ιριδα» «εν μέσω γιουχαϊσμών και συριγμάτων των επιβατών ταύτης». Και τους δύο «πλοιάρχους εμάθομεν θα τιμωρήση αυστηρότατα το υπουργείον των Ναυτικών», γράφει ο ανταποκριτής της εφημερίδας «Ακροπόλις».
Ο αρθρογράφος όμως, όπως φαίνεται, έχει συγκεντρώσει τις χειρότερες αναμνήσεις από τα εγκαίνια της Διώρυγας, αφού και αυτός και οι επιβάτες της Ίριδας, δεν έφαγαν καλά, ήταν στο σκοτάδι γιατί δεν υπήρχαν κεριά και φανάρια στο ατμόπλοιο και άλλα φαιδρά, έτσι ώστε να γράψει στην κατακλείδα της ανταπόκρισής του ότι «τα εγκαίνια της τομής πλην της τυπικής εορτής του αγιασμού και των λόγων και του ωραίου θεάματος της ναυτικής παρατάξεως απέτυχον οικτρώς»!
Τι έγραψε ο Σουρής
Ο Γεώργιος Σουρής εκείνη την εποχή εξέδιδε την εφημερίδα «Ο Ρωμηός», η οποία γραφόταν όλη σε έμμετρο λόγο. Στις «Είκοσι κι οκτώ Αυγούστου» ο «Ρωμηός» ασχολήθηκε με τη Διώρυγα. Γράφει λοιπόν:
«Και στης Κορίνθου τον Ισθμό επήγαμε μια μέρα
κι όλο σκιαίς θεόραταις πετούσαν εκεί πέρα,
Περίανδροι και Καίσαρες και θηριώδεις Νέρωνες»
Και παρακάτω ο Σουρής απευθύνεται στις σκιές και λέει:
«δεν ήτον ο Ισθμός για τα δικάς σας μούτρα,
και πρέπει πανταχού της γης με τρόμπα να κηρύξετε
πώς τα γυαλιά σας έβαλε η των Ελλήνων κούτρα».
Έρευνα-κείμενα-επιμέλεια: Γιώτα Χρ. Αθανασούλη
Πηγές:
- Αρχείο Εφημερίδων Εθνικής Βιβλιοθήκης
- Αρχείο Εφημερίδων Ελληνικής Βουλής
