Η Δ΄ Εθνοσυνέλευση συγκλήθηκε στις 11 Ιουλίου 1829 στο Άργος και οι συνεδριάσεις της έλαβαν χώρα στο αρχαίο θέατρο της πόλης. Οι πληρεξούσιοι της Εθνοσυνέλευσης είχαν προκύψει από τις εκλογές που είχαν διενεργηθεί την άνοιξη του 1829 βάσει του νέου εκλογικού νόμου Καποδίστρια.
Οι αντιπρόσωποι που συνέρρευσαν από όλες τις επαρχίες της νεοαπελευθερωμένης Ελλάδας έδωσαν όρκο για την πίστη τους στην πατρίδα και την ανυστερόβουλη εκπλήρωση των καθηκόντων τους:
«Ορκιζόμεθα εν ονόματι της Αγίας Τριάδος και της Πατρίδος, μήτε να προβάλωμεν μήτε να ψηφίσωμεν τι εναντίον των συμφερόντων του Έθνους, κινούμενοι από ιδιοτέλειαν ή πάθος· να μη αποβλέπωμεν εις πρόσωπον και να μη παραβλέπωμεν το νόμιμον και το δίκαιον», υπογράμμισαν με βροντερή φωνή στο αρχαίο θέατρο Άργους.
Ο πρώτος κανονισμός
Κατά την πρώτη συνεδρίασή της η Εθνοσυνέλευση ψήφισε κανονισμό υπό τον τίτλο «Περί των τύπων, καθ’ ους η Εθνική Συνέλευσις συνέρχεται συζητεί και βουλεύεται» με στόχο την οργάνωση των εργασιών της.
Στον εν λόγω κανονισμό καθορίστηκαν οι αρμοδιότητες του προέδρου και των γραμματέων, τα δικαιώματα των πληρεξουσίων, ο ακριβής τρόπος τήρησης των πρακτικών, ο καθορισμός της απαρτίας κ.ά. Κατά κύριο λόγο τα επιμέρους άρθρα του κανονισμού ακολούθησαν τα αντίστοιχα των κανονισμών των επαναστατικών Εθνοσυνελεύσεων, με ελάσσονες διαφοροποιήσεις.
Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι
Η Δ΄ Εθνοσυνέλευση απαρτίστηκε από πληρεξουσίους που είχαν προκύψει την άνοιξη του 1829 από εκλογές που διεξήχθησαν σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο του Καποδίστρια.
Η σύνταξη ενός πλήρους και τεκμηριωμένου καταλόγου των προσώπων που συμμετείχαν στις εργασίες της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης παρουσιάζεται αρχικά ευκολότερη, καθώς σε αυτήν για πρώτη φορά, διασώζονται στα Πρακτικά των συνεδριάσεων λίστες των νόμιμων πληρεξουσίων ανά επαρχία, σύμφωνα με τη γνωμοδότηση της ειδικής επιτροπής επί των παραστατικών εγγράφων και την έγκριση της Εθνοσυνέλευσης.
Ωστόσο, η σύνταξη ενός πλήρους καταλόγου των συμμετεχόντων συνιστά και σε αυτήν την περίπτωση ερευνητική πρόκληση. Την πρώτη λίστα ονομάτων που παρατίθεται στα Πρακτικά της Β΄ συνεδρίασης (ΑΕΠ τ. 4, 73-77), συμπληρώνουν δύο ακόμη στα Πρακτικά της Ε΄ (ΑΕΠ τ. 4, 88-89) και της ΣΤ΄ Συνεδρίασης (ΑΕΠ τ. 4, 90), οι οποίες αφορούν πληρεξουσίους με διαφιλονικούμενα παραστατικά και άλλους που παρουσιάστηκαν με καθυστέρηση.
Στους νόμιμους πληρεξούσιους εντάσσονται 5 ακόμη πρόσωπα, τα οποία προσήλθαν κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων που ακολούθησαν και έγιναν δεκτά από το Σώμα.
Πιο αναλυτικά, στην ΙΔ΄ συνεδρίαση ο Φίλιππος Παναγιώτου πληρεξούσιος Ταλαντίου αντικατέστησε τον Βασίλειο Τριχά ο οποίος παραιτήθηκε και ο Λύσανδρος Βιλαέτης έγινε δεκτός ως πληρεξούσιος Πύργου, αντί του Λυκούργου Κρεσθενίτη ο οποίος είχε απορριφθεί (ΑΕΠ τ. 4, 125). Επίσης, στη ΙΣΤ΄ συνεδρίαση έγιναν δεκτοί οι πληρεξούσιοι Αποκούρου Αθανάσιος Πλακωτής και Γεώργιος Βασιλείου (ΑΕΠ τ. 4, 131). Τέλος, στη ΙΘ΄ συνέλευση έγινε δεκτός ο πληρεξούσιος Αρκαδίας Γεώργιος Γκότζης, αντί του ιερέα παπά-Νικολάου (ΑΕΠ τ. 4, 141).
Από τα παραπάνω προκύπτει ένας κατάλογος των 241 νόμιμων πληρεξουσίων της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης.
Σύμφωνα με τη μεθοδολογία συγκρότησης του καταλόγου που ακολουθεί, σε αυτόν περιλήφθηκαν τα πρόσωπα των οποίων η υπογραφή εντοπίζεται στα επίσημα κείμενα του Σώματος, η οποία και τεκμηριώνει τη συμμετοχή τους σε αυτό –μεθοδολογία που υιοθέτησε παλαιότερα και η Τόνια Κιουσοπούλου στην τεκμηριωμένη μελέτη της για τη Β΄ Εθνοσυνέλευση (Κιουσοπούλου, 2018). Κατά συνέπεια, 18 από τα παραπάνω πρόσωπα που δεν υπέγραψαν κανένα έγγραφο της Εθνοσυνέλευσης, δεν συμπεριλήφθηκαν στον κατάλογο που παρατίθεται. Κρίθηκε, ωστόσο, χρήσιμο να αναφερθούν εδώ. Πρόκειται για τους εξής πληρεξουσίους: Γεώργιο Βασιλείου, Αποκόρου· Αντώνιο Βεργή, Σίφνου Μήλου και Κιμήλου· Γεώργιο Γαλή, Αγράφων· Μιχάλη Διαμαντιά, Ζυγού Σπάρτης· Γιωργάκη Δρανιώτη, Ανδρούσης· Ανδρέα Ζαΐμη, Καλαβρύτων· Θεόφιλο Καΐρη, Άνδρου· Γεώργιο Καπετανάκη, Ανατολικής Σπάρτης· Ιωάννη Λεκάτη, Σάμου· Αναγνώστη Λοχαρή, όπλων Μπουδουνίτσης και Τουρκοχωρίου· Ιωάννη Μικελή, Κρήτης· Δημήτριο Νικολάου, Λιδωρικίου· Ιωάννη Ορλάνδο, Ύδρας· Αναγνώστη Παπαγεωργακόπουλο, Ζητουνίου· Αντώνιο Παπαευσταθίου, Λεβαδείας· Δημήτριο Σταμάτη, Πόρου· Σπυρίδωνα Τρικούπη, Μεσολογγίου και τέλος τον Βασίλειο Τριχά πληρεξούσιο Ταλαντίου, ο οποίος και παραιτήθηκε χωρίς να έχει υπογράψει σε κανένα έγγραφο.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, αφαιρώντας δηλαδή από το σύνολο των 241 νόμιμων πληρεξουσίων τους 18, οι οποίοι δεν υπέγραψαν κανένα επίσημο έγγραφο της Εθνοσυνέλευσης, προέκυψε ένας κατάλογος 223 πληρεξουσίων. Σε αυτόν προστέθηκαν 9 ακόμη πρόσωπα τα οποία υπέγραφαν συστηματικά, αλλά δεν αναφέρονται επίσημα ως νόμιμοι πληρεξούσιοι κάποιας επαρχίας. Οι 7 από αυτούς (Μιχάλης Καλακγάς, Αναγνωστάκης Ιωάννου Νταλαρής, Δημήτριος Οικονόμου, Χατζή-Ηλίας Οικονόμου, Δημήτριος Παπανικολάου, Αναγνώστης Παπασταθόπουλος, Γεωργάκης Τριανταφυλλόπουλος) υπέγραψαν στις 11 Ιουλίου του 1827 την προκαταρτική συνεδρίαση της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης (ΑΕΠ τ. 4, 66-68), και την Α΄ συνεδρίαση στις 12 Ιουλίου (ΑΕΠ τ. 4, 70-72), ενώ τα άλλα 2 (Αναγνώστης Αγγελογιώργος και Ανδρέας Αντρουλιδάκης) υπογράφουν αργότερα. Με την προσθήκη και αυτών των 9 συμπληρώθηκε ο κατάλογος των 232 προσώπων που εκτιμάται από τους ιστορικούς ότι συμμετείχαν στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση.
Το έργο
Το έργο της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης περιλαμβάνει δεκατρία ψηφίσματα, με τα οποία: α) επικυρώθηκε το κυβερνητικό έργο του Καποδίστρια και β) αντικαταστάθηκε το Πανελλήνιο, με το οποίο προηγουμένως είχε έρθει σε σύγκρουση ο Κυβερνήτης, με ένα άλλο γνωμοδοτικό όργανο, τη Γερουσία.
Τέλος, η μελλοντική αναθεώρηση του συντάγματος ανατέθηκε πλέον στον Κυβερνήτη και τη Γερουσία, οι οποίοι όφειλαν να μην παρεκκλίνουν από τις βασικές αρχές των συνταγμάτων της Επανάστασης. Η Δ΄ Εθνοσυνέλευση ολοκλήρωσε τις εργασίες της στις 6 Αυγούστου 1829.
Η σημασία των αποφάσεων
Αναμφίβολα, λόγω των αποφάσεων του Καποδίστρια και της Δ’ Εθνοσυνέλευσης, τέθηκαν οι βάσεις για την εύρυθμη λειτουργία ενός οργανωμένου κράτους. Αξίζει να σημειωθεί ότι το νεοπαγές κρατίδιο οργανώθηκε βάσει των δεδομένων και των αναγκών της εποχής. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξε «προσφορά» σε διάφορους κοινωνικούς «τομείς» της χώρας. Σε αυτό συνέβαλε η τοποθέτηση ικανών προσώπων σε θέσεις- «κλειδιά», όπως για παράδειγμα οι- φίλα προσκείμενοι στον κυβερνήτη- Χριστόδουλος Κλωνάρης και Ανδρέας Μουστοξύδης.
Στον αντίποδα, η έλλειψη εμπιστοσύνης του κυβερνήτη προς τους παλιούς αγωνιστές, η χρησιμοποίηση του αδερφού του, Αυγουστίνου, σε καίριες θέσεις και, κυρίως, ο συγκεντρωτισμός του, τον οδήγησαν σταδιακά στην καταστροφή. Συνοπτικά, η Δ’ Εθνοσυνέλευση αποτέλεσε μία «επίδειξη ισχύος» του Καποδίστρια στο πολιτικό «σκηνικό».
Η συντριπτική αυτή «νίκη» του κυβερνήτη στάθηκε ως η αρχή για την καταστροφή του, διότι μαζί με τους Υδραίους και τους Πελοποννήσιους προεστούς, απέναντί του στάθηκαν και φιλελεύθεροι, οι οποίοι επιζητούσαν δημοκρατική νομιμότητα. Γι’ αυτούς, η αυταρχική, αλλά και συγκεντρωτική διακυβέρνηση του Καποδίστρια, αν και προερχόταν από έναν καλοπροαίρετο πατριωτισμό, θεωρήθηκε απαράδεκτη.
Πηγές: representatives1821.gr, cognoscoteam.gr
