Γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης σήμερα, Παρασκευή 21 Μαΐου και γιορτάζουν χιλιάδες Μονές σε όλη την Ελλάδα, Στην Κορινθία όμως μια παλιά, ιστορική Μονή γεμάτη ιστορία μένει σιωπηλή χωρίς λειτουργίες, ψαλμωδίες και πανηγύρια. Ακόμη κι ο έφιππος Άγιος της έχει φύγει από κοντά της, προκειμένου να προστατευτεί ο ίδιος…
Πρόκειται φυσικά για τη Μονή του Αγίου Κωνσταντίνου στο Γελήνι (Λαγκαδαίικα) του δήμου Ξυλοκάστρου-Ευρωστίνης. Μια από παλαιότερες και ιστορικές Μονές, η οποία βρίσκεται χτισμένη σε ένα μοναδικό τοπικό, σκαρφαλωμένη στα βράχια σαν αητόπουλο.
Είναι λαξευμένη σε ένα μεγάλο βράχο και η ιστορία της κρατάει από το 1011. Σήμερα δυστυχώς είναι εγκαταλελειμμένη, ατενίζοντας θλιμμένη αλλά περήφανη τον Κορινθιακό κόλπο. Ο χώρος λειτουργίας βρίσκεται σε ένα κοίλωμα του βράχου, το οποίο στην αρχή ήταν ενιαίο και αργότερα διαχωρίστηκε σε τρία τμήματα: α)τον κυρίως ναό, β)τον πρόναο και γ)το παρεκκλήσι.
Το μοναστήρι χτίστηκε από ντόπιους μάστορες και συνδέεται με πολλούς θρύλους και παραδόσεις της περιοχής. Σήμερα διατηρούνται μερικά μικρά κτίσματα, άλλα παλαιά και ετοιμόρροπα πλίνθινα, παλαιά κελιά και αποθήκη, και άλλα νεότερα και συντηρημένα, δίνουν απέξω την εικόνα χώρου που κατοικήθηκε παλαιότερα.
Ο προαύλιος χώρος προφυλαγμένος από πρόσβαση, εκτός από το μονοπάτι, δίνει τη σιγουριά κάστρου οχυρωμένου από τη φύση και προικισμένος με την ευνοϊκή θέση του πανόπτη.
Στο εσωτερικό οδηγεί μία σκάλα που αμέσως ανεβαίνει στα δεξιά της πόρτας, με μεγάλη κλίση και φτάνει στο χώρο του Ι. Ναού στην κορυφή. Τυφλή από την πλευρά του βουνού σε οδηγεί στα σπλάχνα του βράχου. Έως το επάνω διάζωμα υπάρχουν δύο στάσεις, όπου πρόχειρα σκαμμένα κελάκια στα αριστερά της σκάλας, δύο τον αριθμό, μέσα στο βράχο, θυμίζουν στον προσκυνητή πως παλαιότερα παρείχαν καταφύγιο σε δύσκολα χρόνια μέσα στο απροσπέλαστο αυτό φρούριο της πέτρας.
Η ευρυχωρία τους για το σκοπό που εξυπηρετούσαν και η πρόχειρη επίπλωσή τους, μία καρέκλα, ένα σανιδένιο κρεβάτι, ένα παράθυρο στην άκρη του βράχου με νιπτήρα λαξευμένο σε αυτόν και κυρίως η εκρροή από την οποία οι καλόγηροι έριχναν καυτό λάδι στους εισβολείς που προσπαθούσαν να διαρρήξουν την πόρτα του, σε φέρνουν πίσω, σε δύσκολους καιρούς, στην Τουρκοκρατία και στις ηρωϊκές στιγμές που έζησε το μέρος. Ηρωϊκές και συνάμα φοβερές, όπως μαρτυρούν οι τρύπες από βόλι στα κρανία του οστεοφυλακίου στο διάζωμα του πάνω μέρους της σκάλας.
Η στενή σκάλα οδηγεί στο ευρύχωρο διάζωμα στο πάνω μέρος το οποίο λούζεται με το πλούσιο φως από τα λαξευμένα παράθυρα του τοίχου. Στην αριστερή πλευρά, ένα παράθυρο και μία πόρτα οδηγούν σε ένα κατανυκτικό μικρό ναό, μαυρισμένο από τα χρόνια και τους καπνούς των κεριών, ίδιο με αυτούς που συναντά κανείς στις κατανυκτικές ακολουθίες του Όρους. Ο επισκέπτης νιώθει δέος από την παρατήρηση των μόλις διακρινόμενων τοιχογραφιών, καθώς και των εικόνων του τέμπλου, απλού αλλά επιβλητικού όσο και ο χώρος.
Στην αριστερή πλευρά δεσπόζει η εικόνα του Αγίου Κωνσταντίνου έφιππου, η πρωτότυπη της οποίας βρίσκεται στη Μητρόπολη Κορίνθου λόγω των πολλών προσπαθειών που έχουν γίνει για να την κλέψουν. Λέγεται ότι αυτή και μια παρόμοια στην Κωνσταντινούπολη είναι οι μοναδικές εικόνες που παρουσιάζουν τον Άγιο Κωνσταντίνο έφιππο.
Στην Μητρόπολη της Κορίνθου βρίσκεται επίσης και το ευαγγέλιο της μονής, το οποίο είναι φτιαγμένο από περγαμηνή και στο εξώφυλλό του έχει πολύτιμους λίθους, πράγμα το οποίο του προσδίδει μεγάλη αξία. Ο θρύλος λέει πως τα ιερά αυτά αντικείμενα έχουν έλθει από την Κωνσταντινούπολη μετά την άλωσή της!
Οι θρύλοι
Ένα παράδοξο φαινόμενο στη Μονή αποτελεί ένας τεράστιος βράχος στην είσοδο του μονοπατιού που σε οδηγεί σε αυτή, ο οποίος στηρίζεται σε μία μύτη στην άκρη ενός διαζώματος. Ο θρύλος λέει πως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας κυνηγούσαν οι Τούρκοι μία κοπέλα η οποία φτάνοντας εκεί, στην άκρη του γκρεμού πήδηξε κάτω από το διάζωμα, πιθανόν σε άλλο χαμηλότερα για να σωθεί. Παρακάλεσε δε τον Άγιο πάνω στον πανικό της να τη σώσει και τότε ο βράχος αυτός έπεσε και έφραξε την πρόσβαση των εχθρών της φυλάγοντάς τη από αυτούς.
Ένα άλλο θαύμα που αναφέρεται και σχετίζεται με τον Άγιο και το μοναστήρι λέγεται ότι συνέβη πριν πολλά χρόνια στο χωριό Παναρίτι. Ήταν τότε ένας άνθρωπος που είχε κατηγορηθεί άδικα από έναν συγχωριανό του. Επειδή ήταν σίγουρο ότι θα ενοχοποιηθεί, ξεκίνησε με σκοπό να κάψει το σπίτι του συγχωριανού του. Στο δρόμο, όμως, συνάντησε έναν έφιππο άνδρα με μαύρα ρούχα, ο οποίος του είπε: «Μην κάνεις τίποτα κακό στο συγχωριανό σου και αύριο στο δικαστήριο θα αθωωθείς χάρη σε μένα». Έτσι και έγινε. Ο άνθρωπος αθωώθηκε και απορημένος ρώτησε το όνομα του ανθρώπου που τον βοήθησε να αθωωθεί. Αυτός απάντησε: «Με λένε Κωνσταντίνο και το σπίτι μου είναι σε ένα βράχο στο Γελήνι».
Η λαϊκή παράδοση για τον έφιππο άνδρα ανταποκρίνεται και στην πραγματικότητα, αφού η εικόνα του μοναστηριού παρουσιάζει τον Άγιο έφιππο.
Τέλος, χαρακτηριστική είναι η ιστορία που αναφέρεται στη διάσωση του γιου ενός μάστορα που δούλευε στο δρόμο του μοναστηριού. Ο μικρός φορτωμένος με πέτρες παραπάτησε κάποια στιγμή στο άκρο του μονοπατιού και έπεσε στο κενό. Ο γκρεμός είναι πολύ μεγάλος και απότομος. Ο μάστορας βλέποντας το γεγονός επικαλέστηκε τον Άγιο και μαζί με τους υπόλοιπους προσπάθησαν να δουν που βρισκόταν ο μικρός στο βάθος του γκρεμού. Προς έκπληξή τους τον είδαν να ανεβαίνει με ευκολία το γκρεμό κουβαλώντας την πέτρα που είχε στα χέρια του. Φτάνοντας επάνω τους είπε πως πέφτοντας χτυπούσε στα βράχια και ήταν σα να ακουμπούσε βαμβάκι και φτάνοντας κάτω δεν είχε πάθει τίποτα, σα να μην είχε πέσει καν! Λέγεται ότι το θαυμαστό αυτό γεγονός είχε πολλούς μάρτυρες και ο μάστορας προσέφερε τη δουλειά του δωρεάν στη μονή ως ευχαριστία στον Άγιο για τη διάσωση του παιδιού του.
Η περιοχή και το Μοναστήρι στους Περιηγητές
Το 1874 στην περιοχή έφτασε ο Λούτβιχ Σαλβατόρ ο οποίος γράφει στο βιβλίο του «Περίπλους του Κορινθιακού Κόλπου»:
«Από το Μοναστήρι ο δρόμος προς τη Ζούγρα πηγαίνει επάνω από το διάσελο, ανάμεσα από πεύκα, και βλέπουμε την κοιλάδα του Ξυλοκάστρου, απέναντι στην οποία προβάλλει ένας ισχυρός πυκνός όγκος, όπως εκείνος ο οποίος εκτείνεται μεταξύ του βουνού της Παναγίας και του Πιτσαδέικου, στρογγυλός και κατά το μεγαλύτερο μέρος καλλιεργημένος, που εκτείνεται προς τα επάνω ενώ προς τα κάτω κλείνει από μια στενή χαράδρα. Επί της αριστερής πλαγιάς αυτής της κοιλάδας, ένα μονοπάτι οδηγεί προς τη Γελήνι, ένα χωριό με 300 σπίτια, σχεδόν τρεις ώρες απόσταση από το Λουτρό. Πάνω από αυτό υψώνεται το Μαύρο Όρος του Γεληνιού, το αρχαίο Χελυδόριο, με ψηλές μερικώς χιονισμένες πλευρές….»
Ο Σταύρος Κοτύβας στο βιβλίο του «Ιστορία του Ξυλοκάστρου» σημειώνει για τη Μονή:
«Το μοναστήρι στα χρόνια της σκλαβιάς γνώρισε μέρες ακμής. Οι μοναχοί αυξήθηκαν και το μοναστήρι απόχτησε μεγάλη περιουσία από δωρεές των πιστών. Επειδή στο βράχο είχε υγρασία και δεν υπήρχε χώρος να φτιάξουν κελιά, κατέβηκαν κάτω στα ριζιμιά του βράχου, που απλώνεται μεγάλη έκταση και έχτισαν πολλά κελιά όπου έμεναν οι περισσότεροι μοναχοί. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας το μοναστήρι του βράχου στάθηκε απόρθητο οχυρό και αντέδρασε σε κάθε παρανομία των Τούρκων.
Άδικα οι Τούρκοι, πολλές φορές, προσπάθησαν να πατήσουν το μοναστήρι. Σήμερα ακόμη φαίνονται οι «γκραδιές» στη μοναδική πόρτα του. Κοντά στο μοναστήρι δεν τολμούσαν να πλησιάσουν διότι οι μοναχοί από τις ειδικές τρούπες έριχναν νερό και τους έκαιγαν. Στην επανάσταση του 1821, και ειδικά στον ερχομό του Ιμβραήμ, μέσα στη μονή βρήκαν καταφύγιο πολλοί Γελληνιάτες. (…)
Την εποχή του Όθωνα διαλύθηκε η μονή, οι μοναχοί διώχθηκαν και βασανίσθηκαν και η περιουσία του μοναστηριού πέρασε στην εξουσία των προυχόντων της περιοχής. Τότε γκρεμίσθηκαν και τα κελιά στο μετόχι. Από την εποχή αυτή και πέρα αρχίζει η ερήμωσή του. Τα κελιά και η εκκλησία δεν φιλοξενούσαν πια πιστούς, αλλά γίδια και πρόβατα. Η φωτιά που άναβαν οι τσοπάνηδες στις βροχερές μέρες και η πολυκαιρία, κατέστρεψαν ένα μέρος των τοιχογραφιών. Το 1909, βλέπουμε να γίνεται κάποια ανακαίνιση στο μοναστήρι και οι Γελληνιάτες να δείχνουν κάποιο ενδιαφέρον. Μια επιγραφή πάνω στο βράχο του πρόναου γράφει: «Επιτροπεύοντος του Δ. Γκιολή εν έτει 1909 συνετελέσθησαν τα παρόντα έργα ήτοι: η ισοπέδωσις και η εξωράισις του ιερού ναού και του περιβόλου αυτού και 1 κατασκευή περιπτέρου εν τω περιβόλω του ναού υπό του αρχιτέκτονος και γλύπτου Χαραλάμπος Μπιλίκης».
Πηγές:
- xylokastro.info/index.php/ekklhsies-geniko/gellhni
- agioskonstantinosgelini.blogspot.com/2018/05/blog-post.html?view=flipcard
- choratouaxoritou.gr/?p=73987 (από όπου και οι φωτογραφίες)
Έρευνα-επιμέλεια-κείμενο: Γιώτα Χρ. Αθανασούλη
