Στη δεκαετία του 1970 ένας όρος δημιουργήθηκε για την κατάσταση στο Άργος. Ήταν το «Τέλμα». Στο τέλος της δεκαετίας που τελειώνει ένας άλλος χαρακτηρισμός κυκλοφορεί. Είναι η «Νέκρα». Αυτά βέβαια δεν είναι άσχετα με την όλη οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της πόλης και σημειώνω ότι η περίπτωση του κορονοϊού επέτεινε αλλά δεν δημιούργησε αυτή την νέκρα. Πολύ συνοπτικά ας αναφερθούμε σε ό,τι άρχισε να παρατηρείται από την αρχή της δεκαετίας του 1960 μέχρι πρόσφατα.
Το Άργος από οικονομικό και εμπορικό κέντρο της Αργολιδοκορινθίας κατέληξε στην απομείωση της οικονομικής βάσης του. Η δική μου γενιά έζησε την πλήρη εξαφάνιση της βιομηχανικής βάσης (υφαντουργία, αλευροβιομηχανία, οινοποιία, παγοποιία: ό,τι απέμεινε μετριέται σε λιγότερα από τα δάκτυλα ενός χεριού). Ανάλογη παρακμή σημειώθηκε και στις εμπορικές δραστηριότητες, αφού μάλιστα το Ναύπλιο ανέπτυξε δυναμικά τη δική του εμπορική κίνηση, βεβαίως με την υπερδυναμική αξιοποίηση της αρχιτεκτονικής του κληρονομιάς.
Με αυτά τα δεδομένα φθάσαμε σε μία κατάσταση υποστροφής στην ακατάσχετη μπουρδολογία περί της «αρχαιότερης πόλης» της Ευρώπης (ή και του πλανήτη) και για τα σόγια του Μεγαλέξαντρου, όταν η αρχιτεκτονική μας κληρονομιά βρίσκεται σε άθλια κατάσταση. Τελικά, γιατί θα έρχονταν «στίφη» τουριστών; Για να δουν τι και για να μείνουν γιατί; Στο παρόν άρθρο επιχειρώ να διατυπώσω μία συντομότατη παρακαταθήκη και να θυμίσω ιδίως από τι αποτελείται όλη αυτή η παραγκωνισμένη και παραμελημένη ιστορική υποδομή της πόλης μας.
Με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση και την Καποδιστριακή Εποχή
Σε κεντρικό επίπεδο ετοιμάζονται εκδηλώσεις με στόχο και την ανάδειξη της ιστορικής κληρονομιάς εκείνης της εποχής. Κατ’ επανάληψη έχω γράψει ότι το Άργος είναι η «Βεργίνα της Καποδιστριακής Εποχής». Ας ξαναθυμίσω τα αντιπροσωπευτικά κτίρια που ακόμα διατηρούνται. Ο Καποδίστριας δημιουργεί το συγκρότημα του μετέπειτα Δημαρχείου της πόλης και το Α’ Δημοτικό Σχολείο, ενώ τότε αναστηλώνεται ο μετέπειτα ναός του Αγ. Κωνσταντίνου και χρησιμοποιείται ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Κτίζεται ο ναός του Αγ. Σπυρίδωνα με χρηματοδότηση του Ρώσσου πρεσβευτή Κόμη Βούλγαρη. Ταυτόχρονα αναδιαμορφώνεται το μεγάλο κτίριο του Μπεζεστενιού και Ταχυδρομείου και μετατρέπεται στον πρώτο Στρατώνα Ιππικού του Ελληνικού κράτους. Παράλληλα, επιφανείς πολιτικοί και στρατιωτικοί, που αγωνίστηκαν κατά την Ελληνική Επανάσταση, κτίζουν σπίτια στο Άργος. Θυμίζω τα σπίτια του Σπ. Τρικούπη (και τον ναό του Αγ. Χαραλάμπους), του Δ. Καλλέργη, του Δ. Τσώκρη και του Τόμας Γκόρντον, στελέχη μεγάλων οικογενειών της πόλης (Περρούκας, Βλάσσης και άλλοι) έχουν ήδη κτίσει δικά τους σπίτια, ενώ στην πόλη ακόμα υπάρχουν πυρήνες με κτίρια του 18ου αιώνα. Ο Μακρυγιάννης, στο καταρρέον διατηρητέο σπίτι, αρχίζει να γράφει τα Απομνημονεύματά του το 1829. Αυτές τις μέρες βλέπω στον τοπικό τύπο ανακοίνωση με πρόσκληση για διατύπωση προτάσεων με την προοπτική τον εορτασμό των 200 ετών. Και βρισκόμαστε στην παράλογη κατάσταση ο Αγ. Κωνσταντίνος και τα σπίτια των Τσώκρη, Βλάσση και Μακρυγιάννη να χρειάζονται επειγόντως επισκευές και ο Δήμος Άργους να αρκείται να περιφέρει το ζιπούνι, τη φουστανέλα και το σπαθί του Τσώκρη, αδιαφορώντας για το σπίτι του, που το αγόρασε με χρήματα του Υπουργείου Περιβάλλοντος το 2013. Σημειώνω ότι είναι σχεδόν ολοκληρωμένη η μελέτη για αναστήλωση του σπιτιού του Μακρυγιάννη.
Εδώ οφείλω να μνημονεύσω δύο σκαπανείς της νεότερης ιστορίας του Άργους, τον Δ. Βαρδουνιώτη (1847-1924) και τον συνεχιστή του Τ. Τσακόπουλο (1875-1967). Ιδιαίτερα ο Βαρδουνιώτης γνώρισε επιζώντες της εποχής της Επανάστασης και του Καποδίστρια και διέσωσε πολλά τεκμήρια για την νεότερη ιστορία της πόλης, όπως άλλωστε και ο Τσακόπουλος. Με τη σειρά μου συνέχισα την προσπάθεια με εντατικές έρευνες σε τεράστιο αριθμό εγγράφων των Γενικών Αρχείων του Κράτους και σε αρχεία μουσείων, σε αρχεία στο Παρίσι και σε στοιχεία από αρχεία του Μονάχου και της Βιέννης. Εκτός από αυτά αποδελτίωσα ολόκληρο τον τοπικό Τύπο της Αργολίδας, από την εποχή της Επανάστασης μέχρι και τη δεκαετία του 1980, καταρτίζοντας και ένα «σώμα» των τοπικών εκδόσεων εφημερίδων και περιοδικών. Σε πολλές περιπτώσεις σε στοιχεία του Υποθηκοφυλακείου Άργους και της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Έτσι συγκρότησα ολόκληρη σειρά μελετών για την κτιριοδομία του νεότερου Άργους αλλά και του Καποδιστριακού Ναυπλίου, αφήνοντας στην άκρη τις σαχλαμάρες μίζερων και εμπαθών δήθεν αναλύσεων και αντικρούσεων.
Και μόνον η αξιοποίηση της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του Άργους, έστω εκ των υστέρων αλλά με πρόγραμμα και επιμονή, θα μας προσγειώσει στη σημερινή πραγματικότητα, με την εκμετάλλευση όλων των δυνατοτήτων που παρουσιάζονται, όπως λ.χ. την ανασύσταση της βόρειας πτέρυγας των Στρατώνων, της αναστήλωσης της νεοκλασικής Αγοράς (Καραθανασόπουλος 1889) και της αξιοποίησης του μεγάρου Κωνσταντόπουλου (1912), για το οποίο η παραχώρηση από το Υπουργείο Πολιτισμού έγινε με σκοπό να στεγάσει πολιτισμικές δραστηριότητες και όχι άλλα λόγια ν’ αγαπιόμαστε. Τέλος θα πρέπει να σημειώσω την απίστευτη ενέργεια να ξηλωθούν οι περίτεχνοι σοβάδες από τον τοίχο της πρώην Εμπορικής Σχολής (σήμερα στεγάζει υπηρεσίες του Δήμου) όπως επίσης να επανατοποθετηθούν (ευτυχώς!) οι δύο περίτεχνοι μαντεμένιοι φανοστάτες βόρεια της εκκλησίας του Αγίου Πέτρου, όχι στην αρχική τους θέση αλλά εμπρός στο Δημαρχείο. Αλλά και να παραμένουν διαλυμένοι άλλοι δύο, που υπήρχαν νότια της εκκλησίας του Αγίου Πέτρου.
Η Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή ιστορική κληρονομιά
Με τη δημιουργία του Βυζαντινού Μουσείου Αργολίδας, στη δυτική πτέρυγα των Στρατώνων Καποδίστρια, το οποίο αποτελεί και το μοναδικό βυζαντινό μουσείο σε ολόκληρη την Πελοπόννησο, συμπληρώθηκε ένα σημαντικό κενό στις πολιτισμικές δομές του Άργους. Έχω δημοσιεύσει άρθρα για το θέμα αυτό στον τοπικό και τον αθηναϊκό Τύπο και επαναλαμβάνω ότι εφαρμόστηκαν οι τελευταίες εξελίξεις στη μουσειολογία. Όμως πρέπει να επισημάνω την απαράδεκτη κατάσταση η μισή αυλή των Στρατώνων, που αντιστοιχεί στο μουσείο, να έχει ευπρεπιστεί και να επικρατεί αλαλούμ στο άλλο μισό της αυλής!
Της βυζαντινής εποχής είναι ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (όπου κάποτε θα πρέπει να γίνει έρευνα για τυχόν ύπαρξη αρχικών τοιχογραφιών) και ο βασικός ναός της Παναγίας Κατακεκρυμένης (όπου θα πρέπει πια να «κλείσει» ο μύθος του «Κρυφού Σχολειού»») . Τον 16ο αιώνα ανεγείρεται αρχικά ως τέμενος ο σημερινός ναός του Αγ. Κωνσταντίνου, του οποίου τις αναστηλωτικές εργασίες έχει αναγγείλει ότι ανέλαβε ο Δήμος Άργους, με προβολή τότε του γεγονότος στα ΜΜΕ. Τις εργασίες μελέτης και κατασκευής είχε αναλάβει το γραφείο του ειδικευμένου αρχιτέκτονα Νίκου Χαρκιολάκη. Μετά το θάνατο του Χαρκιολάκη δεν έχει υπάρξει η παραμικρή ανακοίνωση για το πού βρίσκεται το όλο θέμα.
Αλλά ας έρθω και στο Κάστρο, όπου στη βάση των αρχικών αρχαϊκών δομών δημιουργήθηκαν οι οχυρώσεις της βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής. Έγινε μια προσπάθεια, με ισχνό προϋπολογισμό, να ενεργηθούν αναστηλώσεις και διαρρυθμίσεις του χώρου, με επιτέλους τοποθέτηση κατατοπιστικών πινακίδων. Όμως μένουν πολλά να γίνουν και πρέπει να γίνουν για την επαρκή αναστήλωση, ιδιαίτερα των δύο πύργων, που αποτελούν μοναδική κατασκευή σε κάστρα της Πελοποννήσου. Και επιτέλους ας αποκατασταθεί ο δρόμος που οδηγεί στο Κάστρο, η σημερινή κατάσταση αποτελεί ντροπή. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τέλος ότι η πρώτη και μοναδική φορά σύγχρονης αξιοποίησης του Κάστρου οργανώθηκε από την Αργειακή Πολιτιστική Εταιρεία (μουσικές εκδηλώσεις), αλλά και ότι εκκρεμής παραμένει η δημιουργία σύγχρονης υποδομής για τους επισκέπτες (δεν αρκούν οι τουαλέτες …).
Η αρχαία πολιτιστική κληρονομιά
Ο Ι. Κοφινιώτης έκαμε τις πρώτες διερευνητικές ανασκαφές στους λόφους της Λάρισας και της Λυκώνης, αλλά είναι άγνωστο τι απέγιναν τα ευρήματά του. Από το 1903 ο Β. Φόλγραφ άρχισε συστηματικές ανασκαφές στη Λάρισα, στον χώρο του αρχαίου Θεάτρου και της αρχαίας Αγοράς και στον λόφο της Ασπίδας. Επί δεκαετίες, στη συνέχεια, οι ανασκαφές συνεχίστηκαν από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή και τη δική μας Αρχαιολογική Υπηρεσία, ενώ έχει παραχθεί η σχετική βιβλιογραφία. Σήμερα εξακολουθούν να παραμένουν εκκρεμή τα εξής: πλήρης αποκατάσταση του αρχαίου Θεάτρου με απομάκρυνση όλων των άσχετων κτισμάτων από τον ευρύτερο χώρο του, και ιδίως του μηχανοστασίου και της δεξαμενής, με συνέχιση των ανασκαφών σε όλους αυτούς τους χώρους. Στην αρχαία αγορά θα πρέπει να αναστηλωθεί το Νυμφαίον (είναι έτοιμη η σχετική μελέτη) και να αποκατασταθεί το κτίριο Καρμόγιαννη το οποίο τώρα καταρρέει. Παραμένει εκκρεμής η αποκατάσταση του κτιριακού συγκροτήματος των Θερμών. Για το παρακείμενο Κριτήριον δημιουργήθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία ένας ωραιότατος περίπατος, πάνω από τις φυσικές συστάδες πελώριων φραγκοσυκιών.
Ο χώρος αυτός έχει μετατραπεί σε σκουπιδότοπο, ενώ ο περίπατος σταματά αμέσως μετά το Κριτήριον, λόγω της αυθαίρετης στάνης, και είναι αρνητικό το γεγονός ότι η ίδια η Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν εμπόδισε και αφήνει να υπάρχουν κτίσματα σε επαφή με την είσοδο του Κριτηρίου, που παραμορφώνουν το όλο τοπίο.
Στον λόφο της Ασπίδας εκκρεμεί η αποκατάσταση των αρχαίων τάφων, οι οποίοι είχαν μετατραπεί σε στάβλους προβάτων, ενώ θα πρέπει να δημιουργηθούν κατατοπιστικές πινακίδες για όλη την αρχαιολογική υποδομή του λόφου της.
Ερώτημα: τι θα γίνει με το Τουριστικό Περίπτερο της Ασπίδας; Θα αφεθεί στη φθορά του χρόνου και τους βανδαλισμούς;
Τελευταίο σημείο: είναι πολύ σημαντικό ότι άρχισαν οι εργασίες για την επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου Άργους. Όμως με το έργο αυτό αποκλείεται η δημιουργία νέου και ευρύτερου μουσείου στον όλο χώρο που περιβάλλει το αρχαίο Θέατρο και την αρχαία Αγορά, που θα στέγαζε επαρκώς τον τεράστιο αριθμό ευρημάτων, τα οποία μένουν στοιβαγμένα στις αποθήκες του.
Το θέμα του εγκιβωτισμού του Ερασίνου
Εδώ και μερικούς μήνες η Περιφέρεια Πελοποννήσου έχει επιδείξει μία ακατανόητη επιμονή να εγκιβωτίσει τον ήρεμο ποταμό Ερασίνο, ο οποίος αποτελεί τμήμα του ευρύτερου υγροβιοτόπου Ρουμάνι. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει την έντονη αντίδραση συνειδητοποιημένων πολιτών της Αργολίδας, αλλά και ομόφωνη αρνητική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Άργους, με μια σπάνια σύγκλιση όλων των μελών του. Φαίνεται ότι αγνοείται (ηθελημένα ή μη) ότι ο Ερασίνος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτού του υγροβιοτόπου, για τον οποίο είχα επανειλημμένα αρθρογραφήσει και είχε οργανώσει ενημερωτικές συγκεντρώσεις η Αργολική Οικολογική Εταιρεία. Έχω θέσει στη διάθεση ενδιαφερομένων το ογκωδέστατο αρχείο μου για το θέμα αυτό (μελέτες και αρθρογραφία του τοπικού και αθηναϊκού Τύπου), ενώ αγνοείται (ηθελημένα ή μη) ολόκληρη σειρά αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας για το θέμα και με αφορμή τις Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου. Ενημερώνω στο σημείο αυτό ότι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μάλιστα μετά από καταγγελία της ίδιας της Επιτροπής, καταδίκασε με απόφασή του της 17 Δεκεμβρίου 2020, το Ελληνικό Κράτος για την πλημμελέστατη προστασία που επιδεικνύει των Ελληνικών Υγροβιοτόπων . Και φυσικά τα σχετικά πρόστιμα θα τα πληρώσουμε οι Έλληνες φορολογούμενοι.
Είναι επείγον να αναθεωρηθεί η καταστροφική στάση της Περιφέρειας Πελοποννήσου και να κάτσει να ασχοληθεί σοβαρά με την επιστημονική σωτηρία και ανάδειξη του όλου υγροβιοτόπου Ρουμάνι, όπως και του άλλου, στις παρυφές του Ναυπλίου, για τον οποίο έχει καταρτισθεί μελέτη εδώ και χρόνια και δεν εφαρμόζεται.
Το ενιαίο Νοσοκομείο μας έλλειπε!
Και ενώ η Περιφέρεια παραλογίζεται με τον Ερασίνο, ξεκινά και άλλον παραλογισμό για τη δημιουργία νέου μεγάλου ενιαίου νοσοκομείου μεταξύ Άργους και Ναυπλίου. Όταν πριν από 30 χρόνια ο αλησμόνητος και ακέραιος γιατρός Ανδρέας Μπεκιάρης είχε διατυπώσει ταυτόσημη σχετική πρόταση, λοιδορήθηκε αλύπητα από ηλίθιους τοπικιστές των δύο πόλεων. Από τότε όμως η πραγματική κατάσταση άλλαξε ριζικά. Το νοσοκομείο Άργους αναπτύχθηκε και επεκτάθηκε δυναμικά σε πάμπολους ιατρικούς τομείς, με προσωπικό υψηλού επιπέδου. Και το νοσοκομείο Ναυπλίου συνέχισε την πορεία του αδιατάρακτα, παρόλο που κάποιοι κεντρικοί παράγοντες τα τελευταία χρόνια θέλησαν να το εξαφανίσουν. Αυτή είναι η κατάσταση, σε εποχή που η χώρα μας διανύει μεταπτωχευτική περίοδο, κατά την οποία και για πολλά χρόνια ακόμα οφείλουμε να συνεχίσουμε αιματηρές οικονομίες. Ως συνειδητός πολίτης, και όχι βέβαια μόνον εγώ, υπογραμμίζω την ανάγκη να εξειδικευτούν απόλυτα τα δύο νοσοκομεία και να συνεχίσουν έτσι να εξυπηρετούν απρόσκοπτα τις θεραπευτικές ανάγκες των ανθρώπων όλης της Αργολίδας.
Υπηρεσίες και πολίτες
Στο άρθρο αυτό θέλησα να διατυπώσω μία συνοπτική παρακαταθήκη με κύριο άξονα την ιστορική κληρονομιά του Άργους. Φθάνοντας στο τέλος θα πρέπει να αναγνωρίσω τη μεγάλη συμβολή των αρμοδίων Υπηρεσιών και κυρίως της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και του Υπουργείου Περιβάλλοντος, όταν σε αυτό βρέθηκαν επικεφαλής πολιτικοί όπως οι Γ. Πλυτάς, Στ. Μάνος και Αντώνης Τρίτσης. Στον τελευταίο οφείλεται η προώθηση του Προεδρικού Διατάγματος του 1982 για το Ιστορικό Κέντρο του Άργους και την προστασία σειράς σημαντικών κτιρίων. Και εδώ θα πρέπει να σημειώσω ότι δυστυχώς το Υπουργείο Πολιτισμού, είχε αδιαφορήσει για τη νεότερη πολιτισμική κληρονομιά του Άργους αλλά και ότι σε ορισμένες περιπτώσεις πήρε καταστροφική θέση, όπως για την περίπτωση της οικοδόμησης του χώρου που περιβάλλει το κυρίως αρχοντικό του Δ. Τσώκρη και τη συμβολή στη διάλυση του Ιστορικού Κέντρου του Άργους. Αλλά θα πρέπει να σημειωθεί και η αδιαφορία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας για τον χώρο που περιβάλλει το Κριτήριον και για το κτίριο Καρμόγιαννη, στη γωνία της αρχαίας Αγοράς, αλλά και σε όσα ήδη εντοπίσαμε.
Τελειώνοντας θα πρέπει να υπογραμμίσω ότι οι πολίτες του Άργους κινητοποιήθηκαν στο παρελθόν για θέματα της ιστορικής κληρονομιάς. Έχω αναφερθεί σε παλαιότερο άρθρο μου στη στάση απλών ανθρώπων, που όταν ο Φολγραφ προχώρησε τις ανασκαφές του στον χώρο της Αρχαίας Αγοράς και την αποκάλυψε, προσφέρθηκαν να στερηθούν των ιδιοκτησιών τους ώστε να έρθει στην επιφάνεια ένα μέρος του λαμπρού παρελθόντος της πόλης. Αλλά θα πρέπει να αναφέρουμε και την ίδρυση σωματείων (παλαιότερα όπως ο «Δαναός» και το «Λύκειο των Ελληνίδων»). Ο Πολιτιστικός Όμιλος Άργους συγκλόνισε θετικά την πόλη και στη συνέχειά του έδρασε η Αργειακή Πολιτιστική Εταιρεία. Ο Καλλιτεχνικός Όμιλος Άργους ξεκίνησε το Ωδείο και Θέατρο Άργους, ενώ η Αργολική Οικολογική Εταιρεία συνέβαλε θετικά στην ευαισθητοποίηση των κατοίκων ιδίως σε θέματα φυσικού περιβάλλοντος. Δυστυχώς σήμερα όχι μόνο στο Άργος αλλά και σε όλο τον νομό υπάρχει ένα πλήρες κενό κινητοποίησης των πολιτών για θέματα ιστορικού και φυσικού περιβάλλοντος. Η Αργολική Πολιτιστική Πρόταση και η Τελέσιλλα δραστηριοποιήθηκαν αποκλειστικά στο θέατρο και τη μουσική. Θέλω να ελπίζω ότι, όπως συμβαίνει στην υπόλοιπη Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη, θα δημιουργηθούν πυρήνες πολιτών για την προστασία του περιβάλλοντος, ιστορικού και φυσικού.
