Όλοι γνωρίζουν το όνομα του Ερρίκου Schliemann (Εικ.1), άνθρωπου με πνεύμα ανήσυχο, με αγάπη και ασίγαστο πάθος για την έρευνα αλλά και διάσημο αρχαιολόγο του 19ου αι. που συνέδεσε το όνομα του με τις ανακαλύψεις στην Τροία, τις Μυκήνες και την Τίρυνθα και αλλού ώστε πολλοί να τον θεωρούν τον «πατέρα της Μυκηναικής αρχαιολογίας».
του Κων/νου Χαρ. Τζιαμπάση*
Το σίγουρο είναι ότι μέσα στις δύσκολες συνθήκες της εποχής του, κατάφερε να υλοποιήσει το όνειρο του και να κάνει πραγματικότητα τον κόσμο που ο Όμηρος περιγράφει στην Ιλιάδα, και την Οδύσσεια. Πολλά έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια, για την ζωή, το έργο του και ιδιαίτερα για τις ανασκαφές του αλλά και την «επιστημονική» του μεθοδολογία. Λίγα όμως έχουν γραφτεί, ελάχιστα είναι γνωστά και μηδαμινές είναι οι πληροφορίες που γνωρίζουμε για τα ταξίδια του Ερρίκου Schliemann, στην Ιταλία, την Αίγυπτο, την Μέση Ανατολή αλλά και τον Ελλαδικό χώρο πριν να κάνει τις μεγάλες αρχαιολογικές του ανακαλύψεις.
Ο Ερρίκος Schliemann επηρεάστηκε από το γενικότερο κλίμα του περιηγητισμού, μα κυρίως εξαιτίας των αρχαιολογικών του αναζητήσεων, ο Σλήμαν έρχεται κι αυτός στη χώρα μας.
Οι σελίδες από τις οποίες μεταγράφονται τα αποσπάσματα που θα ακολουθήσουν, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο διαδίκτυο όλα μαζί και αντιστοιχούν στο 12ο ημερολόγιό του (Α12). Θεματοφύλακας του αρχείου του Ερρίκου Schliemann είναι η Γεννάδιος Βιβλιοθήκη στην Αθήνα η οποία παρέχει πρόσβαση στους μελετητές απ΄ όλον τον κόσμο χάρη στην ψηφιακή τους αναπαραγωγή.
Στα ημερολόγια του υπάρχουν εικόνες της κοινωνίας, περιγραφές τόπων και εθίμων, πολλά κοινωνικοπολιτικά σχόλια. Ακόμα, ζωντανές είναι οι περιγραφές γεγονότων και περιστατικών που χαράχθηκαν στη μνήμη του. Επίσης, αναφέρεται σε τοπωνυμικές θέσεις, σε αρχαιολογικούς χώρους και σε πληθυσμιακά στοιχεία.
Ο Ερρίκος Schliemann θα μπει στην Αργολική πεδιάδα προερχόμενος από την Κορινθία ακολουθώντας τον ημιορεινό αρχαίο δρόμο της «Κοντοπορείας» με διαδρομή από την Κόρινθο, στο Στεφάνι Κορινθίας από εκεί στην Μπερμπάτι / Προσύμνη και στη συνέχεια στο Χαρβάτι / Μυκήνες. Σ’ αυτό το σημείο, ενδεικτικά παρουσιάζονται παρακάτω αποσπάσματα από το καλοκαίρι του 1868 (τέλος Ιουλίου – αρχές Αυγούστου) με τις εντυπώσεις του από την Αργολίδα και την πρώτη του επαφή με τις Μυκήνες και τον μυθικό κόσμο του Αγαμέμνονα.
Μυκήνες
… Περάσαμε από άκαρπους τόπους. Έπειτα (διασχύσαμε) τα μεγάλα βουνά και κατεβήκαμε στο εύπορο βασίλειο του Αγαμέμνονα…
…Φτάσαμε στις δυόμισι στο βρώμικο και άθλιο χωριό Χαρβάτι, που βρίσκεται σε μέρος της τοποθεσίας της αρχαίας πόλης των Μυκηνών, κάποτε πρωτεύουσα του βασιλείου του Αγαμέμνονα, και διάσημη για τα τεράστια πλούτη της. Ο οδηγός μου και οι δύο στρατιώτες, που είχαν περπατήσει μέχρι την Κόρινθο, ήταν τόσο κουρασμένοι που δεν μπόρεσαν να με ακολουθήσουν στην ακρόπολη, που απέχει τρία μίλια από το Χαρβάτι. Τους άφησα να κοιμηθούν στο χωριό
…Άλλωστε, δεν ήξεραν τις Μυκήνες, ακόμη και στο όνομα, δεν είχαν ιδέα για τους ήρωες στους οποίους αυτή η πόλη είναι φημισμένη για τη δόξα της και ως εκ τούτου δεν θα μπορούσαν να έχουν καμία χρησιμότητα ή για να μου δείξετε τα μνημεία ή για να τονώσουν τον ενθουσιασμό μου για την αρχαιολογία. Έτσι πήρα μαζί μου ένα αγόρι του χωριού που ήξερε την ακρόπολη με το όνομα «κάστρο του Αγαμέμνονα».
… Από την πρωτεύουσα του, την Μυκήνη (Εικ.2) δεν υπάρχει πια η ακρόπολη που πάνω σε ένα κρημνώδες λόφο ανάμεσα στους πρόποδες δύο μεγάλων βουνών, αλλά όλα τα τείχη υπάρχουν ακόμη. …Το έδαφος της ακρόπολης υψώνεται μέχρι το κέντρο και υπάρχουν εκεί πολλά χωματοσηκώματα, επίσης με κυκλώπεια τείχη.
…Υπάρχει μια μεγάλη πύλη με είσοδο…και στο κέντρο της πύλης, πάνω από την πέτρα είναι μια τρίγωνικη πέτρα με το ανάγλυφο δυο λεόντων που κάθονται στα πίσω πόδια και κρατούν μπροστά τους ένα κίονα με κιονόκρανο τεσσάρων κύκλων. Διακρίνω στην πύλη στρογγυλές τρύπες, που μέσα τους κινούνταν τα στροφίδια της πόρτας της πύλης. (Εικ.3α,β)
…Υπάρχει και μικρότερη πύλη στην αντίθετη πλευρά της ακρόπολης.
…Ολόκληρη η τοποθεσία της αρχαίας πόλης των Μυκηνών καλύπτεται με συντρίμμια και κεραμικά πλακίδια, ακόμη και χωρίς προσοχή στην ακρόπολη και τάφους, και κοιτάζοντας μόνο το έδαφος, καταλαβαίνουμε ότι κάτι μεγάλο υπήρχε εκεί.
…Στην πόλη δεν υπάρχουν ερείπια εκτός από λίγα κυκλώπεια τείχη και δύο μικρότεροι και ένας μεγάλος υπόγειος χώρος σε σχήμα θόλου. Το δε υπόγειο που βρίσκεται σε μια κατηφόρα ενός κοντινού λόφου φαίνεται ότι ήταν το θησαυροφυλάκιο. Η είσοδος είναι μεταξύ δύο τειχών και ο δρόμος είναι 7 πόδια. Πάνω στην θύρα υπάρχει μια μεγάλη πέτρα. Μέσα στην κυκλική αίθουσα (Εικ.4α,β)
Η πόλη του Άργους στα 1868 (Εικ.5)
…Έφτασα στις έξι και έξι το βράδυ στο Άργος, το οποίο είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης που είχε το ίδιο όνομα. Η σύγχρονη πόλη έχει μόνο οκτώ χιλιάδες κατοίκους, αλλά ωστόσο καλύπτει ένα σημαντικό μέρος της περιοχής, γιατί οι δρόμοι είναι φαρδιοί και όλα τα σπίτια βρίσκονται σε έναν όροφο και περιβάλλονται από κήπους.
Είναι μία από τις πιο εργατικές πόλεις, μια από τις πιο γεωργικές και ένα από τα πιο ακμάζοντα μέρη της Ελλάδας. Δεν υπάρχει ξενοδοχείο στην πόλη, και, δεν θα ήθελα να διακινδυνεύσω να περάσω τη νύχτα σε ένα. Αναγκάστηκα να κοιμηθώ μετά το δείπνο, σε ένα γειτονικό χωράφι.
Η επίσκεψη στην Λάρισα του Άργους (Εικ.6)
…Το επόμενο πρωί, μετά το γεύμα, το οποίο πήρα σε μια ταβέρνα στο Άργος, ανέβηκα στην ακρόπολη, που βρίσκεται σε κωνικό βράχο 334 μέτρων ύψους.
… Αυτή η ακρόπολη ονομάστηκε στην αρχαιότητα, Λάρισα, και επίσης Ασπίς, ή Ασπίδα, λόγω του στρογγυλού της σχήματος όπου διακρίνονται στα τείχη μόνο μικρά κυκλώπεια υπολείμματα, πολύ λίγα υπολείμματα της ελληνικής κατασκευής, και τα περισσότερα τείχη κατασκευάσθηκαν από τους Ενετούς ή από τους Τούρκους. Τώρα η ακρόπολη εγκαταλείπεται και μετατρέπεται σε ερείπια. Η θέα από ψηλά είναι υπέροχη. Βλέπουμε το σύνολο της πεδιάδας του Άργους, την Τίρυνθα, το Ναύπλιο, τις Μυκήνες, το βάλτο της Λέρνης κ.λπ. Για μια ώρα έμεινα ψηλά στην ακρόπολη, βλέποντας την πεδιάδα του Άργους και φέρνοντας στη μνήμη μου τα κύρια γεγονότα της περιοχής.
…Το Άργος, ήταν μία από τα μεγαλύτερες και ισχυρότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας… Σύμφωνα με τον Παυσανία η πόλη είχε τριάντα υπέροχους ναούς, θέατρο, αγορά, γυμνάσιο και πολλά άλλα υπέροχα μνημεία, από τα οποία υπάρχουν πολύ λίγα ερείπια.
… με συνοδεία, επισκέφτηκα για πρώτη φορά τα ερείπια του τείχους της παλιάς πόλης, το παλιό θέατρο…
… Κοντά στο θέατρο βρίσκονται τα ερείπια παλιών ναών, σε ένα από τα οποία αγόρασα από έναν αγρότη, για τρείς δραχμές ή περίπου 2 fr. 60 γ., μια μικρή προτομή του Δία σε μάρμαρο, την οποία ισχυρίστηκε ότι βρήκε οργώνοντας τη γη.
Στο Άργος, όπως παντού στην Πελοπόννησο, σχεδόν όλοι φορούν την εθνική ελληνική φορεσιά, η οποία αποτελείται για τους πλούσιους από δύο βελούδινα σακάκια χρυσοκέντητα, και για αγρότες σε ένα ή δύο σακάκια με απλό ύφασμα. Επιπλέον, όλοι φορούν φουστανελά δεμένη πάνω από την κοιλιά με σάλι ή με ζώνη, η οποία περιέχει ένα ή δύο πιστόλια και ένα στιλέτο. Η γυναικεία φορεσιά αποτελείται από ένα στενό κεντημένο σακάκι και φούστα σε έντονα χρώματα. Στο κεφάλι φορούν ένα τούρκικο κόκκινο φέσι με μακριά φούντα από μετάξι ή χρυσό νήμα.
H Τίρυνθα
…Περίπου δύο το απόγευμα, πήρα τη δημόσια άμαξα, η οποία πήγαινε στο Ναύπλιο, και σταμάτησα στο δρόμο, επτά χιλιόμετρα από το Άργος και τρεισήμισι χιλιόμετρα από το Ναύπλιο, στην ακρόπολη της Τίρυνθας, που βρίσκεται στο οροπέδιο ενός μικρού λόφου και περιβάλλεται από τοίχους ύψους 8 έως 12 μέτρων πολύ παχύ και πάχους 8 έως 9 μέτρων. Αυτοί οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από μεγάλες τραχιές πέτρες.
Το Ναύπλιο – Napoli di Romania (Εικ.7, 8)
…Συνέχισα τον δρόμο μου, μόνος και με τα πόδια με κατεύθυνση το Ναύπλιο, που ονομάζεται στα ελληνικά Ναυπλία και στα ιταλικά Napoli di Romagna, και έφτασα σε μια ώρα μπροστά από την πύλη της πόλης, η οποία διακοσμείται από το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου. Στο δρόμο μου προς το ξενοδοχείο, πέρασα μπροστά από αρκετές κρήνες, με τουρκικές επιγραφές.
Επίσκεψη στην φυλακή του Παλαμηδίου (Εικ.9)
…Ο βράχος απότομος και απομονωμένος μπροστά από το Ναύπλιο ονομάζεται μέχρι σήμερα Παλαμήδι. Στην κορυφή αυτού του βράχου, που υψώνεται 240 μέτρα πάνω από το επίπεδο της θάλασσα, είναι ένα μεγάλο φρούριο, χτισμένο από τους Ενετούς, απρόσιτο από όλες τις πλευρές, εκτός από ένα σημείο προς τα ανατολικά, όπου ο βράχος συνδέεται σαν αλυσίδα από βραχώδεις λόφους. Λόγω της θέσης του, που φαίνεται απόρθητο, ονομάζεται Γιβραλτάρ της Ελλάδας.
…Στην ίδια την πόλη υπάρχει ένα δεύτερο φρούριο που ονομάζεται Ακροναύπλιο, αλλά δεν είναι αρκετά σημαντικό πια.
Το έλος της Λέρνης
…Πέρασα με βάρκα τον κόλπο του Ναυπλίου και έφθασα στην άλλη πλευρά, σε ένα μέρος που ονομάζεται (οι Mύλοι), για να επισκεφθώ το διάσημο από το μύθο του Ηρακλή, έλος της Λέρνης. Ολόκληρος ο βάλτος καλύπτεται από πλούσια βλάστηση με δέντρα, θάμνους και σμήνη με δηλητηριώδη φίδια, έτσι ότι δεν μπορεί κανείς να μπει χωρίς κίνδυνο. Πολύ κοντά σε αυτό το έλος βγαίνει ο ποταμός Ερασίνος και το όρος Χαόν, και μπαίνει στον κόλπο γυρίζοντας πολλούς μύλους.
…Έφυγα από το Ναύπλιο, στις μία το πρωί, με το ατμόπλοιο «Ιωνία», και φτάσαμε στις επτά στην Ύδρα, όπου σταματήσαμε για αποβίβαση επιβατών και μεταφορά άλλων.
Εδώ τελειώνει η πρώτη επίσκεψη του κοσμοπολίτη Ερρίκου Schliemann στην Αργολίδα. Ως άνθρωπος που έχει ταξιδέψει σε πολλά μέρη είναι ιδιαίτερα επιεικής με τους κατοίκους, αναζητεί να ανιχνεύσει τα ιδιαίτερα στοιχεία των κατοίκων του Αργολικού κάμπου και τα αναδεικνύει. Η συνέχεια την πολυτάραχης ζωής του Ερρίκου Schliemann είναι γνωστή. Σ’ αυτό το τρίτο ταξίδι στην Ελλάδα θα γνωρίσει την Σοφία και θα την παντρευτεί. Τα επόμενα χρόνια θα είναι τα πιο σημαντικά της ζωής του μια και θα προχωρήσει στις μεγάλες αρχαιολογικές του ανακαλύψεις, της Τροίας, των Μυκηνών και της Τίρυνθας.
Όμως το ταξίδι είναι αυτό που πρέπει να απολαμβάνει ο κάθ’ ένας μας, όσους τόπους και να γνωρίσει, όσες δυσκολίες και να συναντήσει κατά την διάρκεια του.
*Ο Κων/νος Χαρ. Τζιαμπάσης είναι Αρχαιολόγος
