Υπάρχει μια ιστορία για τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης (1182 – 1226 C.E) που συνδέεται με μια συνομιλία που είχαν κάποιοι μαζί του που πίστευαν ότι θα γινόταν η Συντέλεια του Κόσμου την Πρωτοχρονιά που θα ερχόταν. Όταν τον συνάντησαν σκάλιζε ήσυχα το χωράφι του στο Τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών που είχε ιδρύσει ο ίδιος.
Τον ρώτησαν λοιπόν, «Τί θα κάνουμε τώρα που έρχεται η Συντέλεια του Κόσμου»;
Και αυτός σταμάτησε και απάντησε ήρεμα: «Θα συνεχίσω να σκαλίζω το χωράφι μου»!
Ποτέ δεν υπήρξε στην ανθρωπότητα η «Ιδανική Εποχή». Τουλάχιστον όχι στην ανθρωπότητα που γνωρίζουμε.
Ο Ησίοδος στην Θεογονία του παραπονιόταν γιατί είχε γεννηθεί «πολύ αργά, πολύ μετά το Χρυσό Γένος των ανθρώπων», δηλαδή πολύ μετά από τότε που οι Θεοί εμφανίστηκαν να περπατούν στη γη.
Σ’ όλην την Αρχαιότητα όμως, οι ανθρώπινες υποθέσεις ελέγχονταν άμεσα από τους θεούς. Διαφορετικοί θεοί ευνοούσαν διαφορετικούς ήρωες, και οι ήρωες τούς άκουγαν και τούς έβλεπαν να τούς οδηγούν στην μάχη και στην καθημερινή τους ζωή.
Οι ήρωες άκουγαν πραγματικά φωνές μέσα στον νου τους και τις ερμήνευαν ως φωνές τών θεών, καθοδηγούνταν από αυτές τις φωνές χωρίς να μοιάζουν με «ψυχικά ασθενείς» που ακούν φωνές γιατί τότε το να ακούει κανείς τέτοιες φωνές ήταν φυσιολογικό και κοινή εμπειρία στους ανθρώπους.
Σήμερα, για τους «αντικειμενικούς» επιστήμονες, οι υποκειμενικές εμπειρίες απλούστατα δεν έχουν πραγματική υπόσταση αφ’ εαυτές. Η υποκειμενική εμπειρία για τους σκεπτικιστές επιστήμονες είναι το αντίθετο της γνώσης πού είναι «αντικειμενική», δηλαδή εξωτερική προς το άτομο.
Για τον Σορόκιν1 ο πολιτισμός είναι σαν ένα εκκρεμές και όταν ένας πολιτισμός φθάσει σε ένα όριο πέρα από το οποίο δεν μπορεί να συνεχίσει, αρχίζει και παρακμάζει, μεταβάλλεται δηλαδή συνεχώς από μέσα και έτσι με την σειρά της ξεκινά μια αντίστροφη διαδικασία προς τη σύνθεση, σε μια νέα φάση ενός, σαν να λέμε, ιστορικού εκκρεμούς.
Έτσι από τον Ιδεαλισμό της προΟμηρικής και Ομηρικής περιόδου η πορεία του Πολιτισμού προχώρησε προς στον Χρυσό Αιώνα για να παρακμάσει με την σειρά του με την είσοδο της αισθησιοκρατικής2 περιόδου της Ελληνιστικής εποχής, των Στωικών και των Επικουρείων, η οποία με την σειρά της έφτασε στην ακμή της κατά την Ρωμαϊκή περίοδο. Στη συνέχεια αρχίζει η αποσύνθεση της Ρωμαϊκής περιόδου που χάνει την πολιτισμική της σύνθεση για να προχωρήσει στον θεοκρατικό Μεσαίωνα. Αφού παράκμασε και ο Μεσαίωνας, ξεκινά πάλι η αισθησιοκρατική/εμπειρική φάση του δυτικού πολιτισμού με τις επιστημονικές, βιομηχανικές και πολιτικές επαναστάσεις, η οποία έφθασε σε μια κορύφωση τής σύνθεσής της κατά τον 19ο αιώνα. Από τον 20ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας τελειώνει η αισθησιοκρατική/εμπειρική κουλτούρα όπως κατά την ρωμαϊκή περίοδο.
Γι’ αυτό και υπάρχουν υπερβολικές εκδηλώσεις βίας, πολιτικών αναταραχών και πολέμων. Σε μια εποχή ρευστότητας όπως η δική μας, τίποτα δεν μένει αναλλοίωτο.
Στις μέρες μας το στερεότυπο (σκέφτομαι, άρα υπάρχω) έχει γίνει η βάση για την ανάγνωση της φύσης που μας περιβάλλει και η οποία «διαβάζεται» σαν μηχανιστικό ρολόι. Η υλιστική, «αντικειμενική» επιστήμη γίνεται το μέσο για την επίτευξη αυτής της εξερεύνησης τής «Άψυχης Φύσης». Η υποκειμενική εμπειρία, η διαίσθηση, τα συναισθήματα, οι αξίες και οι υπέρτατες πραγματικότητες έχουν γίνει «ύποπτα εξωπραγματικά στοιχεία», που ουσιαστικά έχουν εξοριστεί στον κόσμο των «ψεκασμένων», των «U.F.O λόγων», των «συνωμοσιολόγων» και των «νεοεποχιτών».
Ακόμη κι αν έχουμε βιώματα από άλλες πραγματικότητες, απλούστατα αυτές οι εμπειρίες… «δεν υπάρχουν».
Η Ανάγκη ενός «Κέντρου»
Υπάρχει ένα όμορφο σκίτσο με τον Τσάρλι Μπράουν και τον Σνούπι που κάθονται σε μια αποβάθρα μπροστά σε μία λίμνη και λέει ο Τσάρλι «Μια μέρα θα πεθάνουμε, Σνούπυ». «Φυσικά, Τσάρλι, τις υπόλοιπες μέρες όμως όχι».
Τις υπόλοιπες μέρες λοιπόν χρειαζόμαστε μια εμπειρία τού ότι είμαστε ζωντανοί, ότι νιώθουμε πραγματικά την έκσταση τού ότι είμαστε ζωντανοί. Ενδιαφερόμαστε και μπολιαζόμαστε με τις καθημερινές ειδήσεις και τα προβλήματα τής στιγμής που το μόνο που μας προσφέρουν είναι σύνθλιψη, θλίψη, φόβος και αίσθηση ανημπόριας .
Γιατί πρέπει λοιπόν να ενδιαφερόμαστε για τους μύθους;
Η μυθολογία μπορεί να σε αιχμαλωτίσει και να σε συνεπάρει. Δεν γνωρίζουμε τίποτε από τη λογοτεχνία του πνεύματος. Πλάτωνας, Κομφούκιος, Βούδας, Γκαίτε και άλλοι μιλούν για τις αιώνιες αξίες τις σχετικές με την εύρεση τού κέντρου της ζωής μας. Αυτές οι πηγές πληροφορόρησης από τους αρχαίους καιρούς, σχετίζονται με θέματα που στήριξαν την ανθρώπινη ζωή, ασχολούνται με βαθύτερα εσωτερικά προβλήματα και μυστήρια και μας αναζωογονούν αν κάνουμε τον κόπο και τους ρίξουμε ένα βλέμμα.
Για παράδειγμα, τι είναι ο γάμος; Ο μύθος στον Τίμαιο και στο Συμπόσιο (Πλάτωνας) λέει ότι είναι η επανένωση της διαιρεμένης δυάδας. Αρχικά ήμασταν ένα ανδρόγυνο ον. Τώρα είμαστε δύο στον κόσμο, αλλά το νόημα του γάμου είναι κυρίως η αναγνώριση της πνευματικής ταυτότητας δύο ανθρώπων. Δεν μιλάμε για μια ερωτική σχέση. Όταν οι άνθρωποι παντρεύονται πιστεύοντας ότι ο γάμος είναι μια ερωτική σχέση μακράς διάρκειας, θα χωρίσουν πολύ γρήγορα, γιατί όλες οι ερωτικές σχέσεις καταλήγουν σε απογοήτευση. Ο γάμος είναι αναγνώριση της πνευματικής ταυτότητας της δικής μας και τού άλλου. Αν έχουμε μια φυσιολογική ζωή (και δεν ζούμε με έναν επικίνδυνο δολοφόνο) και ενδιαφερόμαστε για τις σωστές ιδιότητες στο πρόσωπο τού αντίθετου φύλου, τότε θα βρούμε το ανάλογο αρσενικό ή θηλυκό ταίρι μας.
Τι θα γινόταν λοιπόν, αν (ιδιαίτερα στους σημερινούς δύσκολους καιρούς, που πάντα βέβαια ήταν δύσκολοι), αναρωτηθούμε τι είναι αυτό το Δώρο που έχουμε δίπλα μας, αντί να γκρινιάζουμε με όλα, και να τα γκρεμίζουμε όλα;
Τι θα γινόταν αν αντιλαμβανόμασταν ότι η Κόλαση και ο Παράδεισος βρίσκονται μέσα μας και ότι αυτός με τον οποίον ζούμε είναι Θείο Δώρο στην ζωή μας;
Αν διαβάσουμε μύθους και άλλων λαών, όχι μόνον τους δικούς μας μύθους, αρχίζουμε να συλλαμβάνουμε το νόημα των συμβόλων και λαμβάνουμε το μήνυμα ότι είμαστε ζωντανοί.
Άσκηση Ευγνωμοσύνης
Αντιγραφή από τα «Μικρά Άνθη του Αγίου Φραγκίσκου» της συνομιλίας του με τα σπουργίτια:
«….μικρά μου αδέρφια πουλιά, πρέπει να ευγνωμονείτε το Θεό, το δημιουργό σας, και παντού και πάντοτε να τον δοξάζετε γιατί σας έδωσε διπλό και τριπλό ένδυμα. Σας έδωσε την ελευθερία να πετάτε παντού…χωρίς να σπέρνετε, χωρίς να θερίζετε, ο Θεός σας τρέφει και σας δίνει ποτάμια και πηγές για να δροσίζεστε, σας δίνει βουνά και κοιλάδες ως καταφύγιο και μεγάλα δέντρα για να χτίζετε εκεί τη φωλιά σας. Χωρίς να γνωρίζετε να ράβετε και να πλέκετε, ο Θεός φροντίζει να σας ντύνει εσάς και τα παιδιά σας… έτσι μικρά μου αδέρφια και μικρές μου αδερφές, φυλαχτείτε από το αμάρτημα της αχαριστίας και δοξάζετε το Θεό…»
Οι συγγραφείς Γκαρθία και Μιράλλιες περιγράφουν στο βιβλίο τους Ιτσίγκο Ιτσιέ3, «…Οι Γιαπωνέζοι έχουν 96 δέντρα αναφοράς ή «δείκτες» που σηματοδοτούν την αρχή της άνοιξης, αν και σε υποτροπικά νησιά της Οκινάουα αυτό συμβαίνει ήδη από τον Ιανουάριο. Κάθε πόλη έχει ένα δέντρο αναφοράς για να αναγγείλει την έναρξη αυτού που έχει μετατραπεί σε γιορτή της φύσης. Ο εορτασμός των ανθισμένων κερασόδεντρων ξεκινάει επισήμως με το κάικα, πού είναι ο όρος για την περιγραφή των πρώτων μπουμπουκιών». Αυτή η εμπειρία είναι η ορατή απόδειξη ότι τα πιο όμορφα πράγματα στη ζωή είναι παροδικά και δεν επιδέχονται αναβολή.
Στην Ελλάδα, η γιορτή Πυανέψια4 στην Αρχαιότητα γινόταν προς τιμή του Απόλλωνα. Η γιορτή είχε ευχαριστήριο χαρακτήρα και γινόταν προσφορά απαρχών (πρώτων καρπών) μετά τη συγκομιδή. Γιορταζόταν την 7η (το 7 ήταν αγαπημένος αριθμός του Ήλιου- Απόλλωνα), του μήνα Πυανεψιώνα, (Μέσα Οκτωβρίου – Μέσα Νοεμβρίου), την ημέρα δηλαδή που ο Θησέας γύρισε από την Κρήτη, έχοντας σκοτώσει το Τέρας/Μινώταυρο. Η προσφορά ήταν μια σούπα από πύανα δηλαδή κουκιά και άλλα όσπρια. Ονομαζόταν (πανσπερμία), προσφέρονταν σε συνεστίαση και όλοι εύχονταν καλή σπορά.
Οι τελετές αυτές γίνονταν σε ανάμνηση του τάματος που είχε κάνει ο Θησέας και οι σύντροφοί του προς τον Απόλλωνα όταν βρίσκονταν ακόμη στην Δήλο.
Επειδή στο καράβι της επιστροφής δεν είχαν το τάμα που είχε υποσχεθεί ο Θησέας στον Απόλλωνα, (το συμβολικό κλαδί «Ειρεσιώνη»), δηλαδή κλαδί ελιάς ή δάφνης τυλιγμένο με μαλλιά (έρια) που πάνω του κρεμούσαν παντός είδους καρπούς από τους πρώτους καρπούς της γης, ως δήλωση της λήξης της αφορίας, ψήσανε … φασολάδα. Ό,τι είχαν δηλαδή από προμήθειες.
Εξ άλλου η άφιξη του Θησέα στην Αττική σημαδεύτηκε από την θλίψη του για τον χαμό τού πατέρα του (Αιγέα). Ο Αιγέας νόμισε ότι ο Θησέας είχε πεθάνει, βλέποντας τα μαύρα πανιά στο καράβι του από το Σούνιο, που από την χαρά του ο Θησέας είχε ξεχάσει να αλλάξει σε χαρμόσυνο χρώμα και γκρεμίστηκε από τον βράχο.
Η γιορτή αυτή ξεκίνησε όταν ο Θησέας παρέλαβε την βασιλεία , (1322 B.C.E) προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών (εποχών)5. Το κλαδί Ειρεσιώνη μετά την λήξη της πομπής, το κρεμούσαν πάνω από την πόρτα του σπιτιού και παρέμενε εκεί μέχρι το επόμενο έτος, όπου και το άλλαζαν και έκαιγαν το κλαδί τού προηγούμενου έτους.
Το τραγουδάκι της πομπής με την Ειρεσιώνη που κρατούσαν τα παιδιά που τραγουδούσαν και των οποίων έπρεπε να ζουν και οι δύο γονείς, ήταν:
«Η Ειρεσιώνη φέρνει σύκα και ψωμί αφράτο, φέρνει στα βάζα μέλι και λάδι ν’ αλειφτείτε, κι ένα κύπελλο γλυκό κρασί να πιείτε και να αποκοιμηθείτε».
Άντε και καλό Χειμώνα!
Πηγές:
1. Σορόκιν: Κοινωνική και Πολιτισμική Δυναμική, στον Κ.Μακρίδη: Ταξίδι με τον Λέοντα, εκδ. Διόπτρα, 2007.
2.Αποκλειστική πηγή της γνώσης, οι αισθήσεις, θετικισμός, εμπειρισμός, υλισμός.
3. (Κάνε κάθε στιγμή κάτι μοναδικό).
4. (Πυάνος+έψω=βράζω κουκιά)
5. Σταγειρίτη Αθ.: Ωγυγία ή Αρχαιολογία, εκδόσεις Διανόηση,2015.
Φωτογραφίες: Α. Κομνηνός, Ίρις Διαμαντάκου
