Αυτοκριτική. Μια λέξη που σχεδόν όλοι γνωρίζουμε. Οι περισσότεροι κριτικάρουμε τους εαυτούς μας, είτε με έναν υγιή τρόπο, είτε με έναν επιζήμιο για την προσωπική μας εξέλιξη. Ο τρόπος, η μορφή και ο βαθμός με τον οποίο ασκούμε κριτική στον εαυτό μας, στη συμπεριφορά μας, στις επιλογές μας και στις σχέσεις μας δείχνει σε ποιον βαθμό τον αγαπάμε, τον σεβόμαστε και τον αποδεχόμαστε ή αντίθετα τον κακομεταχειριζόμαστε, τον παραπλανούμε και τον καταδικάζουμε. Η υγιής αυτοκριτική ανθίζει σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούν και συνεργάζονται η αυταγάπη, ο αυτοσεβασμός και η αυτοεκτίμηση για τον ίδιο μας τον εαυτό, ενώ η επιζήμια αυτοκριτική κατευθύνεται και επηρεάζεται από τον εγωισμό, τον φόβο και την χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Η αυτοκριτική αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του πνευματικού ανθρώπου που κοπιάζει καθημερινά για την εξέλιξη του. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε την αυτοκριτική ως την κριτική που ασκεί κάποιος απέναντι στον εαυτό του. Ως την εσωτερική και υποσυνείδητη προδιάθεση του να αξιολογεί αντικειμενικά ή σκληρά τον ίδιο του τον εαυτό, τις επιτυχίες του, τις αποτυχίες του, τις επιδόσεις του κ.α. Αφορά μια ενδόμυχη διαδικασία αυτοελέγχου, αυτοαξιολόγησης και αποτίμησης των πράξεων, των σφαλμάτων, των επιλογών, των σκέψεων και των συναισθημάτων μας. Θεωρείται μια διαδικασία αδιάκοπης και πολυεπίπεδης βελτιστοποίησης της ανθρώπινης προσωπικότητας, η οποία αναδύεται μέσα από την προσωπική ευθύνη, την αυτοπειθαρχία, την συνέπεια και την προσήλωση στους στόχους που θέλουμε να υλοποιήσουμε.
Όμως, η αξία της αυτοκριτικής όσο επίπονη και απαιτητική διαδικασία και αν θεωρείται, όταν χρησιμοποιηθεί με τον σωστό και κατάλληλο τρόπο είναι αρκετά ωφέλιμη για τον άνθρωπο. Αρχικά, η ικανότητα της αυτοκριτικής μας βοηθάει να παρατηρήσουμε, να αποδεχθούμε και να συγχωρήσουμε με απόλυτη ειλικρίνεια τις επιλογές και τις πράξεις μας και να έρθουμε αντιμέτωποι με τα λάθη, τις αδυναμίες, τις ελλείψεις, τις ανασφάλειες και τις φοβίες μας, χωρίς να εθελοτυφλούμε και να χρησιμοποιούμε δικαιολογίες για τις αποτυχίες μας. Στη συνέχεια, μέσω της διαδικασίας της συνεχούς κρίσης απέναντι στον εαυτό μας, συνειδητοποιούμε τις πραγματικές μας ανάγκες, τις επιθυμίες μας, τα προσωπικά μας θέλω. Αποκτούμε με αυτόν τον τρόπο σιγουριά για τις ικανότητες μας, ασφάλεια στον εαυτό μας, πίστη στις δυνάμεις μας και έλεγχο στις έξεις μας. Οδηγούμαστε λοιπόν στην αυτογνωσία , στην επίγνωση, στον αυτοέλεγχο και στην αυτοπραγμάτωση. Μέσω της αυτοκριτικής, βρισκόμαστε σε συνεχή ηθική, συναισθηματική, πνευματική επαγρύπνηση και νοητική αφύπνιση, και κατευθυνόμαστε στη συνεχή προσπάθεια προσωπικής εξέλιξης σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Αμφισβητούμε, αναζητούμε συνεχώς την αλήθεια, τη γνησιότητα, την ποιότητα του χαρακτήρα μας σε βάθος. Με την βοήθεια αυτής της νοητικής διαδικασίας μαθαίνουμε να αγκαλιάζουμε τις αποτυχίες μας, να επαναπροσδιορίζουμε τους στόχους μας, να υποστηρίζουμε καλύτερα τις θέσεις και τις απόψεις μας, να κατανοούμε σε βάθος τα αληθινά μας κίνητρα και τέλος, να αναγνωρίζουμε πιο ευδιάκριτα τις ευκαιρίες που έρχονται στον δρόμο μας.
Από την άλλη πλευρά, όταν φερόμαστε στον εαυτό μας υποτιμητικά, αυστηρά, απάνθρωπα, κατηγορηματικά, απόλυτα και σκληρά, αναπτύσσουμε μια εσωτερική δυσφορία, η οποία μας αφαιρεί την ικανότητα να είμαστε πλήρως παρόντες και να αποφασίζουμε συνειδητά στη ζωή μας. Η αρνητική αυτοκριτική δημιουργεί ένα πλήθος αρνητικών συναισθημάτων, όπως φόβος, ανασφάλεια, θυμό, απογοήτευση, απελπισία, ματαίωση, ενοχή και άγχος, με αποτέλεσμα να κλεινόμαστε περισσότερο στον εαυτό μας, να απομονωνόμαστε κοινωνικά, να νιώθουμε μεγαλύτερη μοναξιά και να αντιμετωπίζουμε τις σχέσεις μας μέσα σε ένα κλίμα απειλής και σύγκρισης. Επίσης, η αυταρχική κριτική στον εαυτό μας τροφοδοτεί μέσα μας αισθήματα ντροπής, χαμηλής αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης, με συνέπεια να αναστέλλονται όλες οι προσπάθειες μας για προσωπική εξέλιξη.
Ουσιαστικά, αυτό που χρειάζεται να εξετάσουμε είναι ο τρόπος που φερόμαστε στον εαυτό μας έπειτα από κάθε πράξη μας, σωστή ή εσφαλμένη. Δεν χρειάζεται να είμαστε ούτε ιδιαίτερα σκληροί και αυταρχικοί, ούτε αδιάφοροι και ελαστικοί. Χρειάζεται να είμαστε αληθινοί, ειλικρινείς και με επίγνωση απέναντι σε ότι μας συμβαίνει κάθε στιγμή. Πίσω από κάθε αποτυχία, κάθε εμπόδιο, κάθε κακή επιλογή κρύβεται ένα μάθημα. Όπως και πίσω από κάθε ευκαιρία, κάθε δυνατότητα, κάθε προσπάθεια αλλαγής υπάρχει ένα νέο κεφάλαιο γνώσης που μας καλεί να το διαβάσουμε και να κρατήσουμε σημειώσεις στο κάτω μέρος της σελίδας. Σημειώσεις όπως να αλλάξουμε κάτι, να διαμορφώσουμε μια νέα συνθήκη, να διαγράψουμε μια σελίδα, μια σειρά, μια λέξη, να προσθέσουμε ένα ερωτηματικό, μια άνω τελεία ή ένα θαυμαστικό. Σημειώσεις για να προσαρμόσουμε τη συμπεριφορά μας, να φωτίσουμε κάποια σκοτεινή πτυχή του εαυτού μας, να συγχωρήσουμε κάποιο κομμάτι της ψυχής μας. Αλλά και σημειώσεις για να πιστέψουμε ακόμα περισσότερο στις δυνατότητες μας, να τολμήσουμε να υπερβούμε τα όρια μας, να ρισκάρουμε χωρίς φόβο, να βγούμε από τη ζώνη άνεσης μας, να εμπιστευτούμε τους ανθρώπους γύρω μας και να κάνουμε μια νέα αρχή. Οι σημειώσεις αυτές είναι δικές μας. Μπορούν να αποτελέσουν απλά την περίληψη της ζωής μας έως τώρα ή μπορεί να γίνουν η κινητήριος δύναμη για να εμπνευστούμε και να γράψουμε πολλά ακόμη βιβλία. Η επιλογή είναι δική μας… με ή χωρίς αυτοκριτική…
Πουλάκου Αντωνία
πτυχιούχος Φ.Π.Ψ- Ψυχολογίας
επικοινωνία: [email protected]
