Προχωρούμε αλλά αφού μάθουμε προς τα πού!

Σεξισμός: Σεξισμός σημαίνει προκαταλήψεις και διακρίσεις σε βάρος ατόμων με κριτήριο το φύλο τους. Οι προκαταλήψεις του φύλου, καθορίζουν εδώ και πολλούς αιώνες, τούς ρόλους ανδρών και γυναικών. Π.χ. σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, ο ανδρισμός συνδέεται με τις ιδιότητες του ισχυρού, ενώ της γυναίκας αντίθετα, από το συναίσθημα και τη παθητικότητα. Αυτές οι αναπαραστάσεις είναι αποτέλεσμα σχέσεων δύναμης που διαμορφώθηκαν ανάμεσα στα δύο φύλα κατά το παρελθόν. Αυτές οι αναπαραστάσεις νομιμοποιούν ακόμη και σήμερα την ανδρική κυριαρχία. Κατ’ αρχήν το παιδί κατασκευάζει τη σεξουαλικότητά του, βασισμένη στο σώμα του. Κατόπιν ορισμένοι παράγοντες λειτουργούν με αλληλεπίδραση, όπως η παρατήρηση, η συνταύτιση, η αποζημίωση και η τιμωρία (Ψυχοπαιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια 1991). Τόσο οι ενήλικοι όσο και τα παιδιά, περιγράφουν τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, χρησιμοποιώντας κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία επηρεάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε τα πράγματα, καθώς επίσης και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε σε αυτά. 

Σε μια έρευνα,(Sex differences, J.Condry,1976), ζητήθηκε από δύο ομάδες φοιτητών να κρίνουν το είδος μιας συναισθηματικής αντίδρασης ενός 9μηνου βρέφους που απεικονιζόταν σε φιλμ. Στη μια ομάδα φοιτητών είχε δηλωθεί ότι το βρέφος ήταν αγόρι, ενώ στην άλλη ότι ήταν κορίτσι. Διαπιστώθηκε ότι οι φοιτητές στους οποίους είχε δηλωθεί ότι το βρέφος ήταν αγόρι, χαρακτήριζαν την αντίδραση ως θυμό, ενώ οι φοιτητές στους οποίους είχε δηλωθεί ότι ήταν κορίτσι, την χαρακτήριζαν ως φόβο. Εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς πόσο τα κοινωνικά αυτά στερεότυπα επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας. Το «φοβισμένο κορίτσι» ασφαλώς θα προσπαθήσουμε να το καθησυχάσουμε και να το προστατεύσουμε, ενισχύοντας έτσι την εξάρτηση και την παθητική συμπεριφορά. Όπως είναι γνωστό πολλές από τις προσδοκίες των γονιών που βασίζονται σε κριτήρια οικονομικά, κοινωνικά, συμβολικά και γοήτρου, εξαρτώνται από το φύλο του νεογέννητου. Μέσω της πρωτογενούς κοινωνικοποίησης (παιχνίδια), τα παιδιά προσεγγίζονται με στερεότυπα, δηλαδή με προκατασκευασμένα σχήματα και διαφορετικές προσδοκίες από μέρους των γονιών , ανάλογα με το φύλο τους. Έτσι αναμένονται διαφορετικές συμπεριφορές από τους μετέπειτα άνδρες και γυναίκες. Τα σχήματα αυτά είναι και κριτήρια αξιολόγησης από την κοινωνία  για αυτούς που τα ενστερνίζονται, γιατί είναι ευνόητο ότι η κοινωνία αξιολογεί θετικότερα τα άτομα που ανταποκρίνονται ακριβέστερα στις προκαταλήψεις και στα στερεότυπα που συνδέονται με το φύλο τους (δυνατός, επιτυχημένος άνδρας- ελκυστική γυναίκα). 

Τα άτομα μέσω της κοινωνικής μάθησης, γνωρίζουν ποιές συμπεριφορές ταιριάζουν και ανταποκρίνονται στις προκαταλήψεις και στα στερεότυπα του ανδρικού και γυναικείου φύλου. Στις μητριαρχικές και στις πατριαρχικές κοινωνίες, οι διακρίσεις γίνονται σε βάρος του ανδρικού και γυναικείου φύλου αντίστοιχα. Στις κοινωνίες των αρχών του αιώνα μας π.χ, οι γυναίκες που δούλευαν, αντιμετωπίζονταν με δυσμένεια και αμείβονταν πενιχρά, κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα μάλιστα με συνταγματική  κατοχύρωση.

Το τελικό προϊόν της διαφορικής ανάπτυξης του ρόλου του φύλου λοιπόν, είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων, γιατί πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχουν οι βιολογικές διαφορές των δύο φύλων (διαφορετική κυτταρολογική σύσταση, διαφορετική αναλογία ορμονών του φύλου, διαφορετικός ρόλος στην τεκνοποιία κλπ). Ωστόσο, το φαινόμενο του σεξισμού, αναδύεται μέσα από τις σχέσεις δύναμης και τις αναπαραστάσεις των δύο φύλων , όπως αυτές εγχαράσσονται στη συνείδηση των υποκειμένων, κατά τη διάρκεια της κοινωνικοποίησης.

Αντισεξισμός: Μια απαραίτητη προϋπόθεση του αγώνα για την ισότητα των δύο φύλων είναι η καταγγελία των προκαταλήψεων σε βάρος των γυναικών. Τον 20ο αιώνα, αυτή η συνειδητοποίηση δεν περιορίζεται στους μορφωμένους ή επαναστατικούς κύκλους, αλλά αποτελεί μείζον κοινωνικό γεγονός. Οι φεμινίστριες της Μπελ Επόκ στηλιτεύουν ήδη τις επιπτώσεις του λεγόμενου «σεξουαλισμού», δηλαδή της κυριαρχίας των ανδρών επί των γυναικών στους νόμους και στα ήθη της εποχής τους. Στη δεκαετία του ‘ 70 τα κινήματα για την απελευθέρωση των γυναικών, στις ΗΠΑ και Ευρώπη επηρεάζονται από τα κινήματα των Μαύρων και των αντιρατσιστών και επινοούν τον όρο «σεξισμός». Ξεκινά λοιπόν μια πραγματική μάχη λέξεων και συμβόλων για να προσδιοριστεί η βία ενάντια στο «δεύτερο φύλο». Η αντισεξιστική ανάλυση δεν ενδιαφέρεται μόνο για τις ομιλίες και τους συμβολισμούς, αλλά φέρνει στο φως τη σημασία της πρακτικής των διακρίσεων, καθώς και της άσκησης σωματικής βίας σε βάρος των γυναικών. Μια καινούρια πολιτική εφαρμόζεται και ο αντισεξισμός γίνεται το εργαλείο για να περιοριστούν οι ανισότητες ανάμεσα στα φύλα. Στις επιχειρήσεις εφαρμόζονται προγράμματα που διευκολύνουν τις γυναίκες ώστε να παρακολουθήσουν σεμινάρια επαγγελματικής επιμόρφωσης. Οι μαθήτριες του λυκείου ξεθαρρεύουν και διαλέγουν επιστημονικές και επαγγελματικές ειδικότητες που μέχρι τότε θεωρούνταν αποκλειστικά «ανδρικές». Στα πανεπιστήμια χρηματοδοτούνται έρευνες για το γυναικείο ζήτημα και εξετάζεται η αναθεώρηση των σχολικών βιβλίων.

Σεξουαλική παρενόχληση: Η πορεία προς την επαγγελματική επιτυχία της γυναίκας είναι κοπιαστική και ανηφορική. Η δράση της είναι μια εναλλαγή από ΝΑΙ και ΟΧΙ. Εδώ βρίσκεται το μεγάλο μειονέκτημα που οδηγεί στην έλλειψη σιγουριάς της. Εκείνο που ουσιαστικά χρειάζεται η σημερινή γυναίκα, είναι να βρει τον εαυτό της. Νεοφερμένη στον αντρικό κόσμο είναι πολύ απασχολημένη ακόμα με την αναζήτηση του εαυτού της. Η επαγγελματική επιτυχία συντελεί όπως και στην περίπτωση των αντρών, στην σεξουαλική αξιολόγηση των γυναικών. Προβάλλοντας σαν ανθρώπινα όντα πραγματώνονται και σαν γυναίκες. Βρίσκουν στο επάγγελμά τους μια δικαίωση του ναρκισσισμού τους.  Η σεξουαλική παρενόχληση είναι ένα φαινόμενο πολύ παλιό και συχνό, όσο παλιά είναι και η εμφάνιση της γυναίκας στον χώρο της εργασίας. Οι γυναίκες γίνονταν αντικείμενα σεξουαλικής παρενόχλησης πολύ πριν η εργασία τους αρχίσει να αμείβεται έστω και στοιχειωδώς, πολύ πριν από τη μαζική τους είσοδο στον χώρο της βιομηχανικής εργασίας. Το πρόβλημα παρέμενε κρυφό γιατί σύμφωνα με το σύστημα των κοινωνικών αξιών, η γυναίκα ανήκε στην οικογένεια και η κάθε απομάκρυνση της από αυτή σήμαινε εκτροπή από τον παραδοσιακό της ρόλο. Εκτροπή που έπρεπε να τιμωρηθεί έστω και αν την απομάκρυνση από τα κοινωνικά πρότυπα την επέβαλαν οι ανάγκες της ίδιας της οικογένειας και όχι η θέληση της γυναίκας. Το χειρότερο ήταν ότι οι ίδιες οι γυναίκες/θύματα της σεξουαλικής παρενόχλησης δεν τολμούσαν να παραπονεθούν, γιατί κινδύνευαν να χάσουν τη θέση τους στην εργασία και επί πλέον και να διασυρθούν. Σε μια κοινωνία που ήθελε τις γυναίκες ανεκτικές και υποτακτικές, η αντίληψη ότι αυτές έφταιγαν γι’ αυτό που τους συνέβαινε, τις συνόδευε όπως και σε κάθε άλλη μορφή βίας σε βάρος τους. Μόλις τα δέκα τελευταία χρόνια άρχισε να αναγνωρίζεται ότι η σεξουαλική παρενόχληση είναι πρόβλημα δομικό, δηλ. ότι συνδέεται άμεσα με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και ότι δεν είναι άμεση συνέπεια της σχέσης της με το δράστη της σεξουαλικής παρενόχλησης αλλά έκφραση της ανισότητας των δύο φύλων και στον χώρο της εργασίας.

 Η «Γυάλινη Οροφή» που χωρίζει τα μεσαία από τα ανώτερα στελέχη: Οι γυναίκες σε όλες τις χώρες, ασκούν το επάγγελμά τους σε συνθήκες δύσκολες,  όπου η άμεση εξάρτησή τους από το «αφεντικό» είναι συχνά συνώνυμη με πιέσεις ποικίλης μορφής. Βία ύπουλη, καθημερινή, που πλήττει καίρια τις γυναίκες και τις προσβάλλει στην οικονομική τους επιβίωση, στη σωματική τους ακεραιότητα και την ψυχοσωματική τους αρτιότητα. Αυτή η βία υποκρύπτει απόρριψη της γυναίκας και συγχρόνως άρνηση των δικαιωμάτων της στην εργασία. Το πρόβλημα γίνεται μεγαλύτερο εξαιτίας δύο πρόσθετων παραγόντων: Ο πρώτος αφορά την γυναικεία ανεργία, που είναι υψηλότερη της αντρικής, κατά 4 έως 55%. Και ο δεύτερος έχει σχέση με τη διαφορά γυναικείων και αντρικών ημερομισθίων, που κυμαίνεται από 6, 8% (για τους χειρώνακτες) και έως 25% (για τα διευθυντικά στελέχη). Ας σημειωθεί ότι οι διαφορές είναι πολύ μεγαλύτερες, αν ληφθεί υπόψη ότι ελάχιστες γυναίκες γίνονται διευθυντικά στελέχη, ενώ αντίθετα στην κάτω κλίμακα βρίσκονται πολύ περισσότερες γυναίκες από τους άντρες. Στις παρενοχλήσεις διαπιστώθηκε ότι περιλαμβάνονται όλες οι μορφές «περιποιήσεων» ή προτάσεων μη επιθυμητών,  συγκεχυμένης σεξουαλικότητας, που προκαλούν αδιέξοδο ή φόβο και που είναι ικανές να απειλήσουν την ηρεμία και αυτήν την εργασία της εργαζόμενης. Μπορεί να εκδηλώνονται με λόγια ή με χειρονομίες, με ανεπίτρεπτες επαφές, με επίμονες προτάσεις, με απειλές, πιέσεις, «φάρσες», αλλά και με επίδειξη πορνογραφικού υλικού, καθώς και με σεξουαλικές επιθέσεις. Ο νόμος που ψηφίστηκε το 1992 για τη σεξουαλική παρενόχληση, ο οποίος καταδικάζει την «κατάχρηση εξουσίας με σκοπό το σεξουαλικό όφελος» έρχεται να συμπληρώσει ένα αμυντικό νομοθετικό οπλοστάσιο στην φαρέτρα των γυναικών. Όμως : «…τι ακριβώς περιλαμβάνεται στις ανεπιθύμητες σεξουαλικές προτάσεις»; Μια απρεπής κίνηση; Μια κουβέντα παραπάνω; Ένα κάπως επίμονο βλέμμα; Όπως εύστοχα παρατηρεί η Badinter (2005), η δυσκολία με τους νέους αυτούς κανόνες έγκειται στο ότι οι ανεπιθύμητες σεξουαλικές προτάσεις αποτελούν τμήμα της φύσης και ακόμη και της κουλτούρας: «Για να αποσπάσεις επιθυμητή σεξουαλική προσοχή, πρέπει να εκπέμψεις και να δεχτείς αρκετή ανεπιθύμητη προσοχή. Στην πραγματικότητα, αν εξαλειφόταν ο κίνδυνος να κάνει κανείς μια ανεπιθύμητη σεξουαλική πρόταση, τότε θα ήμασταν όλοι πολύ μοναχικά όντα». Το αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης είναι η γενίκευση της γυναικείας θυματοποίησης  και αντίστοιχα της ανδρικής ενοχοποίησης. Η γυναίκα παίρνει σιγά την θέση του παιδιού (αδύναμη και ευαίσθητη) και ζητά βοήθεια από την Δικαιοσύνη για να καταλήξει η Μεγάλη Ιεροεξεταστής-Τιμωρός.   

Μπαίνοντας στην Τρίτη Χιλιετία, η συλλογική ταυτότητα έχει πληγεί. Σ’ αυτό συνέβαλλαν η αύξηση της βίας στην καθημερινότητά μας, οι πιέσεις από το Μεταναστευτικό, η πτώση της θρησκευτικής μας πίστης, οι οικολογικές κινήσεις που προσπαθούν να διευρύνουν τις απόψεις μας, υπερασπίζοντας πλανητικές θέσεις με την έννοια μάλιστα του επείγοντος για την Γη. Αυτή η εξερεύνηση άγνωστων αξιακών περιοχών συνοδεύεται από ακραίο άγχος. Η έλλειψη σημείων αναφοράς οδηγεί στην αβεβαιότητα του αύριο. Αν τίποτε δεν έχει κατακτηθεί οριστικά, το αύριο είναι δυνητικά επικίνδυνο. Μια νέα κρίση υφίσταται και στον τομέα της θηλυκότητας.

 

Μια σύγκρουση ανάμεσα στο τι είναι και τι δεν είναι «θηλυκό» που εμποδίζει πολλές γυναίκες να λειτουργήσουν μ’ έναν αρμονικό, καλά συγκροτημένο τρόπο. Σήμερα, και οι άνδρες είναι αναγκασμένοι να αποχαιρετήσουν τον παλιό  πατριάρχη, και  οφείλουν να επινοήσουν εκ νέου τον πατέρα και τον νέο ανδρισμό όπως και οι γυναίκες που αποχαιρετούν την υποταγή και το φόβο μπροστά στην επιτυχία και την αυτονομία.  Εξ άλλου όλοι μας καθημερινά αντιμετωπίζουμε  προκλήσεις – ηθελημένα ή αθέλητα-. Το πεπρωμένο μας  τελικά συντίθεται από πράγματα που είτε εγκαταλείπουμε είτε αναλαμβάνουμε να ασχοληθούμε με αυτά.

Βιβλιογραφικές Πηγές: 

1. D. Myers,L.Lamarche,(1992),Psychologie Sociale, ,  σελ. 325.edit. Mc Graw-Hill,Montreal. 
2. Μάνος  Ν., (1988). Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής, Πανεπιστημιακές εκδόσεις.
3. Ελιζ. Μπαντεντέρ : Σε λάθος δρόμο. Οι αντιφάσεις, οι οπισθοχωρήσεις, το μέλλον. Εκ Καστανιώτη, 2005.
4. Οι πίνακες είναι ευγενική χορηγεία από την Ζωγράφο Bozena Tworz και βρίσκονται στο βιβλίο : Μοντέλο Εκπαίδευσης, Υποστήριξης και Συμβουλευτικής για την Ενδυνάμωση των Γυναικών που θυματοποιούνται μέσα στην Οικογένεια. Εγχειρίδιο για Υπηρεσίες Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Συντροφικής Βίας ( 2017 Εκδόσεις: LaHeRS (Laboratory of Health & Road Safety) Επιμέλεια: Γ. Σπ. Τζαμαλούκα – Μ. Γ. Παπαδακάκη) 
5. https://www.actionaid.gr/blog/archive/2019/sexoualiki-parenohlisi-poia-einai-ta-oria/